Odpowiedź prawnika: Jak oddzielić zgromadzone dotychczas środki od wspólnoty majątkowej?
Opinia prawna dla Państwa sporządzona powstała w oparciu o przepisy:
-ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U.2012.788 j.t. ) – dalej k.r.o. Przy jej sporządzaniu wzięto również pod uwagę orzecznictwo polskich sądów powszechnych oraz poglądy doktryny. Zawarcie związku małżeńskiego powoduje szczególne konsekwencje w zakresie stosunków majątkowych małżeńskich. Małżonkowie mogą pozostać w podstawowym ustroju majątkowym, którym jest wspólność małżeńska majątkowa. Mogą także zawrzeć umowę o rozdzielności majątkowej (tzw. intercyzę) na mocy której, zmodyfikują ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. W podstawowym ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej z zasady występują trzy majątki: • majątek osobisty męża obejmujący wszystko to co nabył przed zawarciem związku małżeńskiego a także to, co nabył już w trakcie trwania związku małżeńskiego, ale co nie weszło w skład wspólności majątkowej małżeńskiej, • majątek osobisty żony obejmujący wszystko to co nabyła przed zawarciem związku małżeńskiego a także to, co nabyła już w trakcie trwania związku małżeńskiego, ale co nie weszło w skład wspólności majątkowej małżeńskiej, • majątek wspólny, obejmujący to co zostało nabyte/uzyskane przez małżonków w trakcie trwania związku małżeńskiego. W skład majątku wspólnego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny), w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków; dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków; środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków; kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.) - tak art. 31 kro. Majątek osobisty stanowią natomiast (art. 33 kro): 1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił; 3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; 4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków; 5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; 6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość; 7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków; 8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; 9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy; 10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej o rozdzielności majątkowej powoduje, że ostatecznie nie będzie majątku wspólnego (albo w ogóle nie powstanie, jeśli umowa będzie zawarta przed zawarciem związku małżeńskiego, albo zostanie zniesiony, jeśli będzie to miało miejsce w czasie trwania związku małżeńskiego). Pierwszą możliwością jest więc, aby dokonał Pan inwestycji przed zawarciem związku małżeńskiego. Jak bowiem wynika z przytoczonego art. 33 kro, majątek który jest wymieniony w tej normie stanowi majątek osobisty małżonka. Oznacza to, że na wypadek ewentualnego ustania małżeństwa (np. przez rozwód) majątek ten nie podlega podziałowi. Poniżej podajemy przykłady takich sytuacji: – przed zawarciem związku małżeńskiego nabywa Pan rzecz (ruchomą lub nieruchomość) - samochód, działkę, mieszkanie, dom. Mienie to stanowi Pana osobisty majątek i nie wejdzie w skład wspólności majątkowej, a żona nie będzie miała do niego żadnych praw, – po powstaniu wspólności majątkowej nabędzie Pan mienie w drodze spadku bądź darowizny wykonanej wyłącznie na Pana rzecz – taki majątek także będzie Pana majątkiem osobistym, – w trakcie trwania związku małżeńskiego, sprzeda Pan mieszkanie, które Pan nabył przed ślubem i za te pieniądze kupi działkę. W takiej sytuacji żona nie będzie miała praw do działki, gdyż zakupił ją Pan z majątku osobistego (nastąpiła tylko wymiana składników majątku osobistego).Zasadniczo więc, jeśli jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego dokona Pan inwestycji – zakupi mieszkanie, działkę, inne nieruchomości, zgromadzi Pan środki na rachunkach bankowych, będą one stanowiły Pana majątek osobisty.
Warto jednak zwrócić uwagę na jedną kwestię, jeśli Pana majątek osobisty będzie przynosił dochód, taki dochód będzie już składnikiem majątku wspólnego. Jeśli więc, przykładowo, wynajmie Pan własne mieszkanie zakupione przed zawarciem związku małżeńskiego, wówczas wynagrodzenie z tytułu najmu będzie majątkiem wspólnym – Pana i żony.
Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy, odsetki od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym, przysługujące w czasie trwania wspólności ustawowej, należą do majątku wspólnego zarówno wtedy, gdy środki te są składnikiem tego majątku, jak i wtedy, gdy stanowią składnik majątku osobistego jednego z małżonków (orzeczenie SN z 22 grudnia 1970 r., III CRN 399/70, LexPolonica nr 318701, GSiP 1971, nr 7, s. 2).
Pierwszą możliwością zabezpieczenia się jest więc nabycie majątku jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego. Warto jednak wspomnieć, iż w przypadku Pana śmierci, cały Pana majątek – i ten wspólny i ten osobisty, wejdą w skład spadku, i będą ostatecznie dziedziczone przez Pana żonę.
Możliwa jest jednak modyfikacja tych zasad poprzez całkowitą rezygnację ze wspólności majątkowej małżeńskiej lub jej bardziej szczegółową modyfikację (tzw. intercyza czyli umowa majątkowa małżeńska). Poprzez tę umowę małżonkowie mogą wyłączyć, ograniczyć bądź też poszerzyć zakres wspólności majątkowej małżeńskiej.
Art. 47. § 1. kro
Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.
Umowa taka może zostać zawarta tak w trakcie trwania małżeństwa jak i przed jego zawarciem. Ostatnia staje się skuteczna dopiero po zawarciu związku małżeńskiego.
Tak naprawdę jest to jedyna umowa majątkowa, jaka może być zawarta między małżonkami. Żadna umowa cywilna nie może jej zastąpić, a każda umowa poza kodeksową intercyzą, nie będzie obowiązywała Państwa.
Jak wskazuje się w literaturze, intercyza poza skutkami „na przyszłość” może zawierać postanowienia w przedmiocie przesunięć majątkowych między małżonkami (część jednak praktyki opiera się takim działaniom intercyzy i radzi od nich odstąpić): „Sąd Najwyższy wskazał ponadto, że „w doktrynie znany jest podział umów małżeńskich majątkowych na takie, które nie pociągają za sobą bezpośrednio przesunięć majątkowych, jak np. umowy małżeńskie majątkowe zawarte przed zawarciem związku małżeńskiego i takie, których bezpośrednim skutkiem jest wywołanie określonych przesunięć między majątkiem wspólnym a majątkami odrębnymi. Będą do nich należały z reguły umowy małżeńskie majątkowe sporządzone już po zawarciu małżeństwa. Jakkolwiek bowiem mają one charakter głównie organizacyjny, to wywierają także skutek rozporządzający, powodują bowiem zazwyczaj przesunięcia majątkowe. Do takiego przesunięcia wystarczyłoby ogólne lub rodzajowe określenie w umowie majątkowej małżeńskiej tych składników, które mają przejść z majątków odrębnych do majątku objętego wspólnością ustawową. Uważa się jednak, że ze względów praktycznych i dla zapobieżenia ewentualnym sporom mogącym powstać w przyszłości celowe może być skonkretyzowanie umowy przez wymienienie w niej przedmiotów majątkowych, które z woli stron przechodzą z dotychczasowych majątków odrębnych do majątku wspólnego, co dotyczy zwłaszcza nieruchomości. (…) W doktrynie wskazano, że intercyza wprowadzająca rozdzielność może być dokonana w jednym akcie notarialnym łącznie z umownym podziałem majątku wspólnego oraz „zamieszczeniem w nim wniosku o ujawnienie prawa własności w księdze wieczystej" (R. Sztyk, Małżeńskie ustroje majątkowe w praktyce notarialnej, Rejent 2004, nr 2, s. 13).”1
W tym miejscu należy powołać dwa dodatkowe przepisy:
Art. 51. [Umowna rozdzielność majątkowa]
W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Art. 51[1]. [Samodzielny zarząd swoim majątkiem]Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.
Jak więc wynika z powyższego, w przypadku zawarcia intercyzy, będzie Pan nie tylko wyłącznym właścicielem majątku nabytego przed czy w trakcie trwania związku małżeńskiego, ale także będzie Pan na zasadzie wyłączności mógł nim zarządzać.
Naszym zdaniem nie ma innej możliwości zabezpieczenia się na przyszłość w opisanej sytuacji. Albo dokona Pan inwestycji przed zawarciem związku małżeńskiego albo zawrze Pan z żoną intercyzę. Nie ma możliwości zawarcia innej umowy majątkowej, gdyż nie będzie ona miała wpływu na stosunki majątkowe małżeńskie.
1 T. Sokołowski, Komentarz do KRO
