Odpowiedź prawnika: Zadośćuczynienie za pomówienia i zniesławienie
Zadośćuczynienia pieniężnego dochodzić można zarówno na drodze postępowania karnego, jak i w procesie cywilnym. Odnośnie pierwszej możliwości należy wskazać, iż sąd skazując oskarżonego za przestępstwo pomówienia (art. 212 k.k.), bądź znieważenia (art. 216 k.k.) - które wchodzą w grę w opisanej sytuacji - może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Pokrzywdzony w trakcie procesu może wnieść o zasądzenie nawiązki oraz wskazanie celu na jaki ma zostać przeznaczona. Nawiązkę orzeka się w wysokości do 100.000 zł (art. 48 k.k.).
Samo powiadomienie o popełnieniu przestępstwa nie jest wystarczającą przesłanką do wszczęcia postępowania karnego. Ponieważ zarówno pomówienie jak i zniesławienie są przestępstwami ściganymi z oskarżenia prywatnego, konieczne jest wniesienie aktu oskarżenia przez pokrzywdzonego. Pokrzywdzony może też ustnie lub pisemnie wnieść skargę do organów policji, które to organy zabezpieczają dowody, a następnie przekazują skargę do właściwego sądu (art. 488 kpk).
Przedmiotem ochrony obu przestępstw jest cześć. Potocznie cześć określa się jako szacunek, poważanie, uznanie, ale ma ona też inne znaczenie równoważne z kultem, uwielbieniem (i w tym drugim sensie zazwyczaj nie jest przedmiotem ochrony prawnokarnej). Występuje dwoistość w rozumieniu określenia cześć: w znaczeniu zewnętrznym (przedmiotowym) i wewnętrznym (podmiotowym). Mówiąc o czci zewnętrznej mamy na myśli wartość, jaką dana osoba posiada w pojęciu innych ludzi (znaczenie społeczne człowieka), natomiast w przypadku czci wewnętrznej rozumiemy przez nią poczucie godności osobistej danego człowieka (wewnętrzna wartość osoby). W przypadku przepisów art. 212 przedmiotem ochrony jest cześć zewnętrzna (przedmiotowa), zaś w przypadku znieważenia (art. 216) - cześć wewnętrzna (podmiotowa), czyli godność (M. Mozgawa (red.), M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, Kodeks karny. Komentarz praktyczny, Oficyna, 2007, II wyd., komentarz do art. 212 k.k., publ. LEX).
Prawo cywilne chroni natomiast dobra osobiste człowieka, przewidując zadośćuczynienie za ich naruszenie. Uregulowanie kodeksu cywilnego tyczące się ochrony dóbr osobistych, nie wyłącza ochrony na podstawie innych przepisów prawa.
Kodeks cywilny wymienia przykładowe dobra osobiste podlegające ochronie, są to m.in. zdrowie, wolność, cześć. Dochodzenie ochrony dóbr osobistych uzależnione jest od kilku przesłanek. Po pierwsze naruszenie to musi być bezprawne, tzn. działanie osoby naruszającej nie pozostaje w zgodzie z prawem, a ponadto nie istnieje przepis wyłączający bezprawność działania, naruszenie nie następuje za zgodą uprawnionego oraz nadużycie prawa nie wynika z naruszenia prawa podmiotowego. Naruszenie dóbr osobistych nie musi być jednak zawinione, ponadto kodeks cywilny (art. 24 k.c.) wprowadza domniemanie bezprawności naruszenia, co w konsekwencji przerzuca ciężar udowodnienia istnienia okoliczności wyłączającej na osobę naruszającą. Skazanie w postępowaniu karnym za jeden ze wskazanych czynów potwierdza bezprawność i obiektywność naruszenia dobra osobistego.
Wspomniane zadośćuczynienie pieniężne można żądać dla siebie, bądź alternatywnie jako zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Przy przyznawaniu lub odmowie przyznania przez sąd wskazanego środka bierze się pod uwagę takie kryteria jak, np. rozmiar i intensywność krzywdy, stopień zawinienia sprawcy, negatywne konsekwencje naruszenia dla pokrzywdzonego. Ważnym wskazaniem jest, iż roszczenia te nie przysługują łącznie, zatem należy wybrać jedno z nich, choć podkreślić trzeba, że Kodeks Cywilny nie wyłącza uprawnień przewidzianych w innych przepisach.
Sądem właściwym do dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych jest Sąd Okręgowy miejsca zamieszkania pozwanego - osoby naruszającej dobra osobiste.
Pozew, będący pismem procesowym, powinien spełniać przepisane prawem wymagania, w przeciwnym razie powód zostanie wezwany do usunięcia, w terminie tygodnia, do uzupełnienia pozwu pod rygorem jego zwrotu. Nie uzupełnienie braków w terminie powoduje zwrot pozwu, który nie wywołuje żadnych skutków prawnych, czyli nie prowadzi do wszczęcia postępowania.
Pozew powinien zawierać:
-
oznaczenie sądu do którego jest skierowany, imię i nazwisko lub nazwę oraz miejsce zamieszkania lub siedzibę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
-
wskazanie rodzaju pisma – w tym przypadku jest to pozew,
-
osnowę wniosku wraz z dowodami uzasadniającymi podane okoliczności,
-
dokładnie określone żądanie,
-
przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie,
-
podpis powoda albo jego przedstawiciela ustawowego bądź też pełnomocnika,
-
wymienienie załączników,
-
jeżeli pozew wnosi pełnomocnik, należy dołączyć też akt pełnomocnictwa.
