Stan faktyczny
Zamierzam zawrzeć związek małżeński. Posiadam mieszkanie, które nabyłem na kredyt. Obecnie posiadam środki, aby całkowicie spłacić kredyt, ale nie chcę tego robić ze względów ekonomicznych (kredyt jest oprocentowany niżej niż odsetki od lokat, które posiadam). Kredyt byłby jednak spłacany już w trakcie trwania małżeństwa. Czy mieszkanie wejdzie w skład majątku wspólnego czy majątku odrębnego? Czy powinienem spisać intercyzę? Czy może wystarczy, że notariusz albo bank poświadczy stan posiadanych przeze mnie w chwili obecnej środków pieniężnych? Mieszkanie należy do mnie, ale spłata kredytu nastąpi z majątku wspólnego. Będzie to zatem sytuacja nakładów poniesionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego ze współmałżonków. W takiej sytuacji drugi ze współmałżonków może żądać spłaty nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty. Problemem będzie oczywiście w jakiej części? I tu powstanie dylemat, w jakim stopniu każdy ze współmałżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego. Od tego będzie zależeć, jaki procent nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty podlega zwrotowi. Chciałbym zatem w intercyzie zapisać np. że spłata kredytu będzie następować z mojego majątku odrębnego, do którego w drodze intercyzy mogłyby być włączone odsetki z lokat, które posiadam (normalnie odsetki te wchodziłyby do majątku dorobkowego). Z tych odsetek następowałaby spłata kredytu. Proszę uwzględnić możliwie inne warianty rozwiązania problemu.
Opinia prawna
Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie ustawy z dnia 25 lutego 1965 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r. Nr 9 poz. 59 ze zmianami).
Jak stanowi art. 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.
Istotne zatem z punktu widzenia ustalenia składu majątku wspólnego małżonków jest określenie czasu nabycia określonego prawa majątkowego. Powyższy przepis formułuje zasadę ogólną, zgodnie z którą wszelkie przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania małżeństwa wchodzą do majątku wspólnego małżonków. Jak podkreśli Sąd Najwyższy w uzasadnieniu Wyroku z dnia 9.01.2001 r., II CKN 1194/00, opubl. Legalis, (…) "jedynie
w ściśle i wyczerpująco wymienionych przez KRO wypadkach nabyty w czasie trwania ustroju wspólności ustawowej przedmiot majątkowy nie zwiększa zasobów dorobku, lecz staje się z mocy art. 33 KRO przedmiotem majątku odrębnego(…)". Jak wskazuje nadto Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powyższego orzeczenia, w/w regulacja konstruuje domniemanie faktyczne, zgodnie z którym wszelkie przedmioty nabyte w trakcie trwania małżeństwa stają się majątkiem wspólnym.
W świetle powyższych wywodów należy dojść do wniosku, iż mieszkanie nabyte przed zawarciem związku małżeńskiego stanowić będzie majątek osobisty małżonka. Jeżeli tylko przed zawarciem związku małżeńskiego doszło do zawarcia umowy sprzedaży mieszkania, w wyniku której nastąpiło przejście na nabywcę własności lokalu, mieszkanie to jako przedmiot majątkowy nabyty przed powstaniem wspólności ustawowej wchodzić będzie w skład majątku osobistego małżonka. Nie zmienia tego faktu okoliczność zakupu mieszkania na kredyt. Obowiązek spłaty kredytu jest wówczas jedynie długiem jednego z małżonków, który nie wpływa na stosunki własnościowe, ukształtowane już na skutek przejścia prawa własności w następstwie umowy sprzedaży.
Odnosząc się do kwestii odsetek od lokat bankowych należy przyznać, iż odsetki od lokat bankowych, na których znajdują się środki finansowe stanowiące majątek osobisty małżonka stanowić będą majątek wspólny małżonków. Będą one bowiem przedmiotami majątkowymi nabytymi w trakcie trwania małżeństwa, których nie dotyczy żadne z wyłączeń określonych w art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Powyższe znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 30 maja 1979 r. sygn. akt: III CZP 29/79 zawarł następującą tezę: "odsetki od wierzytelności stanowiącej składnik majątku odrębnego małżonka należą do majątku wspólnego małżonków jako pożytki prawa w rozumieniu art. 54 KC".
Tak więc słusznie wskazuje Pan, iż gdyby już po zawarciu związku małżeńskiego dochodziło do spłaty rat kredytu ze środków stanowiących odsetki od lokat znajdujących się na rachunku bankowym, dochodziłoby do dokonywania nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny małżonka, gdyż w istocie z majątku wspólnego spłacane byłyby długi jednego z małżonków, powstałe przed zawarciem małżeństwa.
Ustawa nie pozbawia jednak małżonków możliwości innego ukształtowania ich stosunków majątkowych. Mogą oni bowiem, jak stanowi art. 47 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Jak wskazuje Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 10.04.1991 r., III CZP 76/90, opubl: OSNC rok 1991, Nr. 12, poz. 117, "celem zaś umowy majątkowej małżeńskiej jest ustalenie zasad, według których kształtować się mają wzajemne stosunki majątkowe małżonków, a więc uregulowanie - w granicach dozwolonych przez prawo - istnienia i zakresu wspólności majątkowej". Istotą zatem umowy majątkowej jest określenie zasad ustalania składu majątkowego na przyszłość. Nie będzie zatem uważana za umowę majątkową umowa, której przedmiotem będzie wyłącznie rozporządzenie konkretnym przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz jednego z małżonków, jeżeli nie będzie jednocześnie określać, że w przyszłości przedmioty majątkowe tego samego rodzaju mają należeć do majątku osobistego.
Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, iż możliwym jest zawarcie umowy majątkowej, także przed zawarciem związku małżeńskiego, na podstawie której małżonkowie określą, że do majątku wspólnego nie będą wchodzić odsetki uzyskiwane z lokat bankowych, na których znajdują się środki stanowiące majątek osobisty każdego z nich. W ten sposób dojdzie do graniczenia wspólności majątkowej poprzez wyłączenie określonych składników majątkowych. Niecelowym wydaje się jednak wskazywanie konkretnego rachunku bankowego, gdyż w sytuacji gdyby doszło do przelania środków na inny rachunek bankowy lepiej oprocentowany, odsetki tam uzyskiwane nie byłyby objęte umową i w konsekwencji stanowiłyby majątek wspólny małżonków. Dlatego też zasadnym wydaje się generalnie wyłączenie z wspólności majątkowej odsetek od lokat bankowych, na których znajdują się środki z majątku osobistego. W ten sposób dokonując spłaty kredytu ze środków pochodzących z odsetek nie dojdzie do powstania nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny.
Wskazać również należy, iż bez znaczenia dla ustalenia, z jakich środków następuje spłata rat kredytu, będzie miało oświadczenie zawarte w umowie majątkowej, że przedmioty majątkowe wyłączone ze wspólności przeznaczone będą na spłatę kredytu. Nabycie rzeczy z majątku osobistego małżonka lub spłata zadłużenia z jego majątku osobistego musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia tego małżonka, ale przede wszystkim - z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (por. Postanowienie SN z dnia 06.02.2003, IV CKN 1721/00). Gdy więc okoliczności wskazywać będą na możliwość spłaty zadłużenia z majątku osobistego (istnienie dostatecznych środków w tym majątku), dopiero wówczas w razie ewentualnego sporu, sąd będzie mógł uznać, że spłata nastąpiła z majątku osobistego a nie wspólnego. Podkreślić jednak należy, iż w takiej sytuacji ciężar dowodu, że splata rat kredytu następowała z majątku osobistego spoczywać będzie na tym, kto wywodzi z tego skutki prawne, a więc małżonku, który wywodzi takie twierdzenie. Wydaje się, iż wystarczającym do ewentualnego wykazania, że splata następowała z majątku osobistego będzie posiadanie wyciągów z rachunku bankowego, w którym przechowywane są środki, wykazujących wpływy i przelewy środków z tego rachunku na spłatę kredytu. W ten sposób może zostać udokumentowane, że w odpowiedniej chwili dysponował Pan środkami w majątku osobistym pozwalającymi na spłatę rat kredytu.
Rozważając inne sposoby ustalenia stosunków majątkowych należy wskazać na możliwość ukształtowania rozdzielności majątkowej. W takiej sytuacji każdy z małżonków będzie posiadał zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy jak i nabyty później. W takim wypadku każdy z małżonków będzie mógł samodzielnie zarządzać swoim majątkiem, z wyłączeniem drugiego małżonka. W przypadku tak ukształtowanych stosunków majątkowych nie będzie wątpliwości, które składniki majątkowe stanowić będą majątek wspólny, a które osobisty. Zasadniczo będą istniały tylko dwa osobiste majątki każdego z małżonków.
Podsumowując powyższe należy stwierdzić, iż aby uniknąć ewentualnych sporów o pochodzenie nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny celowym wydaje się zawarcie umowy majątkowej wyłączającej określone składniki majątkowe z majątku wspólnego pozostawiając je w majątku osobistym każdego z małżonków. W ten sposób stworzona zostanie możliwość dokonywania spłat rat kredytu wprost z majątku osobistego małżonka.
