Jak podzielić spółdzielcze prawa do lokalu między (byłych) małżonków?

Regulacja dotycząca praw spółdzielczych ulegała w ostatnich latach ciągłym zmianom i większość orzecznictwa dotyczy sytuacji otrzymywania takich praw w drodze przydziału, który dzisiaj już nie występuje. Dla przykładu można wskazać uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1985 r. (sygn. akt. III CZP 20/85, OSNCP 1986/1-2 poz. 4), zgodnie z którą spółdzielcze prawo do lokalu przyznane w czasie trwania wspólności majątkowej jednemu z małżonków w drodze przydziału uwzględniającego potrzeby rodziny stanowi przedmiot majątku wspólnego również wtedy, gdy małżonek ten zajmował do tego czasu lokal mieszkalny w domu rodziców, a na wkład budowlany (cały) przeznaczył środki pieniężne darowane mu przez rodziców, a pochodzące z odszkodowania za wywłaszczenie ich z tego budynku.

Zgodnie z nieobowiązującym od dnia 24. kwietnia 2001 r. przepisem art. 215 § 2-4 ustawy z dnia 16. września 1982 r. Prawo spółdzielcze, spółdzielcze prawo do lokalu (zarówno własnościowe, jak również lokatorskie) przydzielone obojgu małżonkom lub jednemu z nich w czasie trwania małżeństwa dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny należało wspólnie do obojga małżonków bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe. Jeżeli między małżonkami istniała rozdzielność majątkowa, do wspólności spółdzielczego prawa do lokalu w kwestiach nie uregulowanych w przepisach tego artykułu stosowało się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej. Ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie pociągało za sobą ustania wspólności spółdzielczego prawa do lokalu. Jednakże sąd, stosując odpowiednio przepisy o zniesieniu wspólności majątkowej, mógł na żądanie jednego z małżonków z ważnych powodów znieść wspólność tego prawa. Jeżeli zaś stosunki majątkowe między małżonkami podlegały wspólności ustawowej, wkład mieszkaniowy lub budowlany należał przed przydziałem lokalu wspólnie do obojga małżonków, niezależnie od pochodzenia środków, z których został zgromadzony. Przepis ten nie naruszał uprawnienia każdego z małżonków do żądaniu zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z jego majątku odrębnego na majątek wspólny.

Uregulowanie podobne do powyższych obowiązują aktualnie w odniesieniu do prawa najmu. Do dnia 14 stycznia 2003 r. przepisy odnoszące się do prawa najmu (tj. art. 680¹ kc) były odpowiednio stosowane do praw spółdzielczych (pomimo uchylenia art. 215 Prawa spółdzielczego), na mocy odesłania, zawartego w art. 17 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Od dnia 15 stycznia 2003 r. przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące prawa najmu nie mogą być jednak stosowane do wspólności praw spółdzielczych. Wydaje się, że w tej sytuacji o przynależności prawa spółdzielczego do majątku wspólnego decyduje ustrój majątkowy istniejący między małżonkami (a więc nie będzie ono stanowiło przedmiotu wspólności w razie istnienia rozdzielności majątkowej) oraz data uzyskania tego prawa.

Podział lokatorskiego i własnościowego prawa do lokalu 

Kwestia podziału praw spółdzielczych nabiera dużego znaczenia przede wszystkim w przypadku prawa lokatorskiego, które jest niezbywalne, nie przechodzi na spadkobierców i nie podlega egzekucji. Zgodnie z art. 9 ust. 5 ustawy z dnia 15. grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego może należeć do jednej osoby albo do małżonków. Kluczowe znaczenie będzie miało ustanie małżeństwa, o czym stanowi art. 13 ust. 1 ww. ustawy. Zgodnie z tym przepisem, po ustaniu małżeństwa wskutek rozwodu lub po unieważnieniu małżeństwa, małżonkowie powinni w terminie jednego roku zawiadomić spółdzielnię, któremu z nich przypadło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, albo przedstawić dowód wszczęcia postępowania sądowego o podział tego prawa. Były małżonek nie będący członkiem spółdzielni powinien złożyć deklarację członkowską w terminie 3 miesięcy od dnia, w którym przypadło mu prawo do lokalu. Byłemu małżonkowi przysługuje roszczenie o przyjęcie w poczet członków spółdzielni.

Jak widać, w tej sytuacji byli małżonkowie są w zasadzie zobligowani do złożenia wniosku o podział majątku; na pewno zainteresowany powinien być ten z nich, który chciałby prawo do lokalu otrzymać.