Możliwości zmniejszenia kary umownej
Pytanie:
"W umowie zawarto standardową klauzulę, " iż w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania robót w szczególności za opóźnienie nalicza się karę umowną w wysokości ... za każdy dzień zwłoki". W umowie nic więcej nie wspomniano na temat kary. Czy są jakieś sytuacje, w których można uchylić się od zapłaty kary, np. udowodnienie, iż opóźnienie nie nastąpiło z winy wykonawcy. Kodeks cywilny przewiduje również, iż w przypadku wykonania zadania w znacznej części lub też jeżeli kara jest wygórowana, można żądać zmniejszenia kary umownej. Czy można jasno określić kiedy kara jest zawyżona i tym samym będzie klauzulą niedozwoloną, oraz jak interpretować przepis na temat tego iż "wykonano zadanie w znacznej części"?"
Odpowiedź prawnika: Możliwości zmniejszenia kary umownej
Zastrzeżenie kary umownej zależy wyłącznie od woli stron. Karę umowną można zastrzec na wypadek:
-
niewykonania zobowiązania,
-
nienależytego wykonania zobowiązania w ogólności,
-
konkretnego uchybienia w zakresie sposobu wykonania zobowiązania.
Zasady odpowiedzialności z tytułu kary umownej są tożsame z zasadami ogólnej odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, w związku z tym „zobowiązany do zapłaty kary umownej może więc bronić się zarzutem - podobnie jak każdy dłużnik zobowiązany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania - że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi ” tak stanowi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1968 r., sygn. akt II CR 419/67.
W kodeksie cywilnym w art. 482 § 2 przewidziano pewne instrumenty redukcji kary umownej. Należy jednak pamiętać, iż przepis ten dotyczy jedynie możliwości częściowego zmniejszenia wysokości kary umownej, a nie jej całkowitej redukcji. Miarkowanie kary umownej jest możliwe, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana lub gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane. Zmniejszanie wysokości kary umownej zależy od inicjatywy dłużnika, gdyż tylko on może wystąpić z takim żądaniem, natomiast nigdy nie następuje ono z urzędu.
Sformułowanie, iż „zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części” oznacza najczęściej, iż interes wierzyciela został zaspokojony w znacznym zakresie. Interpretując ten zwrot sądy mają najczęściej na uwadze stopień, w jakim cel wierzyciela został osiągnięty. W praktyce przyjmuje się, że uchylenie się od obowiązku zapłaty kary umownej nie powinno mieć miejsca, gdy karę umowną zastrzeżono za zwłokę w spełnieniu całego świadczenia, nawet gdy dłużnik spełnił świadczenie w znacznej części.
W kwestii dokładnego określenia, kiedy kara umowna może zostać za „rażąco wygórowaną”, należy zawsze odnieść się do okoliczności konkretnego przypadku. W tym miejscu należy przypomnieć, że o tym czy w danej sytuacji kara umowna jest wygórowana, zadecyduje sąd. Możemy wskazać przykładowe okoliczności, w których mamy do czynienia z rażącym wygórowaniem kary umownej :
-
szkoda wierzyciela jest znikoma, w związku z czym zachodzi dysproporcja miedzy szkodą a wysokością kary umownej,
-
wierzyciel przyczynił się do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania,
-
wysokość kary umownej jest wyższa lub zbliżona do wysokości wykonanego z opóźnieniem zobowiązania.