Odpowiedź prawnika: Szkolenie zatrudnionego pracownika a podnoszenie kwalifikacji
Zgodnie z art. 17 Kodeksu pracy ( dalej k.p. ) pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Skonkretyzowaniem tego ogólnego obowiązku jest art. 94 k.p. Określający obowiązki pracodawcy. Zgodnie z nim, pracodawca jest m.in. zobowiązany do ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych (pkt. 6). Konkretny sposób wykonywania tego obowiązku określa art. 103 k.p., zgodnie z którym w zakresie i na warunkach ustalonych, w drodze rozporządzenia, przez Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej pracodawca ułatwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Jak wynika z powyższego szczegółowe zasady realizacji obowiązku z art. 17 k.p. Określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych.
Z pracownikiem podejmującym naukę na podstawie skierowania pracodawcy powinna być zawarta umowa określająca wzajemne prawa i obowiązki stron. Postanowienia takiej umowy powinny mieścić się w ramach określonych rozporządzeniem, uwzględniając minimalny standard
ochrony pracownika wynikający z jego przepisów. W stosunku do takiej umowy, zawartej pomiędzy stronami stosunku pracy, której przedmiotem jest określenie praw i obowiązków stron w związku ze skierowaniem pracownika do podjęcia nauki w szkole, jako czynności prawnej uzupełniającej umowę o pracę (klauzuli autonomicznej), doktryna prawa pracy formułuje postulat stosowania zasady korzystności przewidzianej w art. 18 kp, co oznacza, że umowa taka nie może być mniej korzystna dla pracownika niż to wynika z przepisów rozporządzenia. W przypadku umowy zawartej z pracownikiem, który sam zdecydował o podjęciu nauki w szkole - bez skierowania przez pracodawcę - nie obowiązują te zasady (zob. uchwała Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 10 marca 2005 r., sygn. akt II PZP 2/2005, LexPolonica nr 375022, zob. Też wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 października 1999 r., sygn. akt I PKN 292/99, LexPolonica nr 348723). W doktrynie podnosi się, że pracodawca sam może wyznaczyć pracownikowi niemającemu wymaganych kwalifikacji sposób i termin ich uzupełnienia. Skutkiem niewykonania takiego obowiązku będzie możliwość dokonania uzasadnionego wypowiedzenia warunków pracy lub płacy (na ogólnych zasadach), a nawet wypowiedzenia umowy o pracę - w braku możliwości dalszego zatrudnienia pracownika bez uzupełnienia wymagań kwalifikacyjnych (J. Iwulski w: Iwulski Józef, Sanetra Walerian, Komentarz do Kodeksu pracy, Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, s. 1408).
Wszystkie powyższe normy posługują się terminem „podnoszenie" kwalifikacji zawodowych. W przedstawionym w stanie faktycznym szkolenie jest konieczne, aby pracownik był zdolny do wykonywania pracy na stanowisku, na którym został zatrudniony. Powstaje więc problem, czy
normy dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych obowiązują w takim wypadku. Zarówno przytoczone orzecznictwo, jak i poglądy doktryny wskazują jednak niewątpliwie, że dopuszczalne jest zawarcie w umowie o pracę klauzuli autonomicznej, na mocy której pracownik jest kierowany na szkolenie. Wobec tego dopuszczalne jest także zawarcie odrębnej umowy szkoleniowej, razem z umową o pracę. Nie może być ona jednakże mniej korzystna dla pracownika niż wynika to z wymogów określonych w przywołanym Rozporządzeniu.
Należy jednak pamiętać o tym, że szkolenie takie nie może być szkoleniem pozornym. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 25 stycznia 2005 r. (sygn. akt I PK 144/2004, LexPolonica nr 373308) „praktyczne szkolenie
pracowników powinno się odbywać w ramach stosunku pracy, natomiast poza tym stosunkiem może być organizowane tylko wtedy, gdy szkoleniowy cel i metody działania wyraźnie dominują nad wykonywaniem obowiązków pracowniczych". Zgodnie z orzeczeniem należy w razie
wątpliwości domniemywać, że szkolenie odbywa się w ramach stosunku pracy, albowiem „domniemanie faktyczne i ochronny cel prawa pracy przemawiają za tym, że podnoszenie kwalifikacji pracownika i jego szkolenie praktyczne odbywa się w ramach stosunku pracy, poprzez
wykonywanie umówionej przez strony pracy, a nie na podstawie osobnej umowy o szkolenie, a więc poza ramami tego stosunku. Dotyczy to także przypadków, w których z woli pracodawcy praca (zadania) wykonywana jest poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy, w tym za granicą. Z przyjętych ustaleń przez strony stosunku pracy i z praktycznego sposobu ich realizacji - by można było przyjąć, że szkolenie odbywa się poza ramami stosunku pracy - musi jednoznacznie wynikać, że jego cel, zakres, przedmiot i metody działania jednoznacznie zmierzają do podniesienia lub poszerzenia kwalifikacji, umiejętności i sprawności danego pracownika, nie zaś jedynie do obniżenia poziomu należnych mu świadczeń i ochrony".
W świetle przedstawionych uwag niewątpliwie przedstawioną w stanie faktycznym umowę należy traktować jak umowę szkoleniową, zawartą w celu podnoszenia kwalifikacji przez pracownika. Art. 102 k.p. w poprzednim brzmieniu bezpośrednio regulował sytuację pracownika nie
posiadającego kwalifikacji zawodowych wymaganych na stanowisku, na którym jest zatrudniony. Był on mianowicie obowiązany do uzupełnienia tych kwalifikacji w terminie i sposób wskazany przez pracodawcę. Ustawodawca już więc na gruncie poprzedniej wersji przepisu traktował
obowiązek uzupełnienia kwalifikacji w tej konkretnej sytuacji nie jako obowiązek pracowniczy wynikający z umowy o pracę, a jako obowiązek wynikający z ustawy. Usunięcie tej regulacji miało na celu zwiększenie swobody regulacji tej sytuacji przez zainteresowane strony, a nie
wyeliminowanie możliwości zatrudnienia pracownika bez kwalifikacji czy pogorszenie jego sytuacji (zob. Druki sejmowe z 1996 r., nr 379, 379-A, 379-B/RM, kadencja II). Wobec tego nie ma przeszkód, aby traktować zawartą razem z umową o pracę, bądź w późniejszym okresie
umowę szkoleniową jako zawartą w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Zachodzi po prostu uzupełnienie się interesów pracownika i pracodawcy - z jednej strony pracownik powinien uzupełnić swoje kwalifikacje, z drugiej zaś pracodawca powinien mu to
umożliwić.
