Ustawa dotycząca powołania komisji do zbadania wpływów Rosji na bezpieczeństwo Polski

31.5.2023

Dlaczego Prezydent RP podpisał ustawę dotyczącą powołania komisji do zbadania wpływów Rosji na bezpieczeństwo Polski?

Podpisuję ustawę o powołaniu Państwowej Komisji ds. badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne RP w latach 2007–2022 – poinformował Prezydent RP Andrzej Duda. Jednocześnie zapowiedział skierowanie jej w tzw. trybie następczym do Trybunału Konstytucyjnego, by zbadać kwestie budzące wątpliwości.

– "Transparentność wyjaśniania ważnych kwestii publicznych, politycznych ma dla mnie absolutnie kluczowe znaczenie" – mówił Prezydent RP w oświadczeniu wygłoszonym w poniedziałek w Pałacu Prezydenckim. – "Opinia publiczna powinna sama wyrabiać opinię na temat tego, jak działają jej przedstawiciele, także ci wybierani w wyborach powszechnych, którym powierzane były bardzo odpowiedzialne funkcje państwowe, w jaki sposób je realizowali, jak rozumieli interesy Rzeczypospolitej, czy one rzeczywiście były w należyty sposób realizowane. Opinia publiczna powinna o tym przekonać się bezpośrednio".

Jak dodał, wierzy, że transparentność działania członków komisji, ich pytania do osób wezwanych oraz ich odpowiedzi będą miały kluczowe znaczenie, jeśli chodzi „o zwalczanie różnego rodzaju działań lobbingowych, nielegalnych, wpływania na polskie sprawy i polskie interesy”. – To forma obrony interesów Rzeczypospolitej. Nie mam co do tego żadnych wątpliwości – zaznaczył.

Prezydent podkreślił, że ma świadomość, że wobec komisji zgłaszane są różne zastrzeżenia, także zastrzeżenia natury konstytucyjnej.

– "Dlatego korzystam z instrumentów, które Prezydentowi RP daje polska konstytucja. Podpisuję ustawę, dlatego, że uważam, że powinna wejść w życie. Wierzę w to, że parlament w sposób odpowiedzialny wybierze członków tej komisji, tak, aby ostateczny jej skład nie nasuwał wątpliwości, czy komisja będzie pracowała w sposób obiektywny – to kwestia odpowiedzialności parlamentu" – powiedział. – "Chcę też bardzo mocno zaznaczyć, że ta ustawa nie przewiduje, by werdykt komisji jako taki eliminował z życia publicznego czy politycznego. Jest możliwość skorzystania z drogi sądowej. W moim przekonaniu jest to bardzo silna gwarancja konstytucyjna – możliwość odwołania się do dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Ale ponieważ są podnoszone wątpliwości konstytucyjne, oprócz podpisania ustawy skieruję ją jednocześnie w tzw. trybie następczym do Trybunału Konstytucyjnego" – wyjaśnił.

Jak dodał, jest przekonany, że ta decyzja w sposób najlepszy będzie realizowała niezwykle ważny postulat transparentności życia publicznego. – Ludzie mają prawo wiedzieć – podkreślił. Powiedział, że jako poseł na Sejm, następnie do Parlamentu Europejskiego wielokrotnie uczestniczył w dyskusjach dotyczących kwestii rosyjskich wpływów i rosyjskich prób zakupu spółek najważniejszych gałęzi polskiego przemysłu. – "Nigdy nie dowiedzieliśmy się, jakie były kulisy działań, które do takich decyzji miały prowadzić" – podkreślił Andrzej Duda.

Prezydent odwołał się do pozytywnych efektów, jakie przyniosły prace poprzednich komisji śledczych. – Sądy rozpatrują sprawy czasem jawnie, czasem na posiedzeniach zamkniętych. Natomiast w sprawach publicznych najważniejsze jest to, by wyświetlono działające mechanizmy i pokazano je społeczeństwu – powiedział, przypominając komisję śledczą ds. zbadania zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji.

– "Pamiętamy, w jakiej sytuacji była wówczas Polska, pamiętamy, jak bardzo państwo cierpiało wtedy z powodu korupcji i wielu podskórnych wpływów" – dodał. – "Nie mam żadnych wątpliwości, że między innymi dzięki temu, co pokazały prace tej komisji udało nam się pokonać plagę korupcji, plagę, która dziś dotyka wiele państw wokół nas. Korupcja nie jest już poważnym problemem życia publicznego właśnie dzięki temu, że pewne procesy zostały pokazane, napiętnowane, a ludzie za to odpowiedzialni utracili wpływ na życie publiczne" – wskazał.

Andrzej Duda zwrócił uwagę, że dla nikogo nie jest żadną tajemnicą, że od lat Rosja próbuje wpływać na politykę innych państw, uzależniać je, m.in. dzięki korzystnym decyzjom biznesowym. – Znamy to miedzy innymi z naszej historii, ale dziś te kwestie są dyskutowane też i w innych krajach. Mówi się o rosyjskich wpływach na kampanie wyborcze, choćby w Stanach Zjednoczonych. Takie dyskusje toczą się też we Francji, czy w Niemczech – dodał Prezydent RP.

– "Rosyjskie wpływy, które w efekcie skutkują wieloma turbulencjami – ich efektem jest m.in. rosyjska agresja na Ukrainę i problemy energetyczne, które w tej chwili dotykają Europę, są faktem. Nie mam wątpliwości, że wymagają wyjaśnienia" – oświadczył. Jak powiedział, także na poziomie europejskim powinna powstać komisja badająca rosyjskie wpływy m.in. w instytucjach europejskich. – "To niezwykle ważne z punktu widzenia interesów naszej części Europy" – powiedział, podając jako przykład decyzje o budowie gazociągów Nord Stream 1 i Nord Stream 2. – "One wszystkie wymagały akceptacji na poziomie europejskim" – dodał Andrzej Duda.

OŚWIADCZENIE W CAŁOŚCI

Co przewiduje ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007-2022?

Celem ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007-2022 (dalej: ustawa) jest utworzenie kolegialnego organu administracji publicznej (dalej: Komisja), usytuowanego przy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

Przedmiotem działania Komisji ma być badanie wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007-2022.

Zgodnie z deklarowanym celem ustawy potrzeba powołania specjalnego organu wynika z konieczności ochrony interesu Rzeczypospolitej Polskiej przez:

zbadanie i opisanie wpływów rosyjskich na działalność funkcjonariuszy publicznych oraz kadrę kierowniczą wyższego szczebla spółek Skarbu Państwa oraz innych osób, które w istotny sposób wpływały na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej;
wzruszenie decyzji administracyjnych wydanych na szkodę interesu Rzeczypospolitej wskutek wpływów rosyjskich;
zastosowanie środków zaradczych, mających ograniczyć dostęp do newralgicznych informacji, ważnych stanowisk oraz broni osobom, które działały pod wpływem rosyjskim (by zminimalizować ryzyko ich ponownego działania na szkodę interesu Rzeczypospolitej).

Funkcjonowanie Komisji ma przyczynić się do zidentyfikowania i opisania rosyjskiego wpływu na życie publiczne w Polsce, a także ograniczenia go w przyszłości przez wypracowanie mechanizmów lepszego zabezpieczenia Polski przed niepożądanymi wpływami zagranicznymi rzutującymi na prawidłowość funkcjonowania państwa i jego bezpieczeństwo wewnętrzne.

Komisja ma się składać z 9 członków w randze sekretarza stanu, powoływanych i odwoływanych przez Sejm, spośród kandydatów zgłoszonych przez kluby poselskie i spełniających określone w ustawie wymogi formalne. Przewodniczącego Komisji wybiera Prezes Rady Ministrów spośród członków Komisji. Obsługę merytoryczną, prawną, organizacyjno-techniczną oraz kancelaryjno-biurową Komisji ma zapewniać Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.

Komisja będzie prowadzić postępowania mające na celu wyjaśnianie działalności osób będących w latach 2007–2022 funkcjonariuszami publicznymi lub członkami kadry kierowniczej wyższego szczebla, które pod wpływem rosyjskim, działając na szkodę interesów Rzeczypospolitej Polskiej:

podejmowały czynności urzędowe, w tym czynności materialno–techniczne, w szczególności tworzyły i powielały nośniki informacji lub udostępniały ich treść osobom trzecim;
w imieniu organu władzy publicznej przygotowywały lub wydawały decyzje administracyjne lub inne akty stosowania prawa, lub wpływały na treść tych decyzji lub tych aktów;
składały oświadczenia woli w imieniu organu władzy publicznej lub spółki, w szczególności zawierały umowy z podmiotami trzecimi, lub w związku z zajmowanym stanowiskiem brały udział w podejmowaniu decyzji o złożeniu oświadczenia woli, w tym negocjacjach;
podejmowały decyzje o zatrudnieniu pracowników lub wyborze kontrahenta w ramach organu władzy publicznej lub spółki;
dysponowały środkami publicznymi lub środkami spółki;
brały udział w procesie stanowienia prawa jako reprezentanci organów władzy publicznej lub spółki;
brały udział w negocjacjach i zawarciu umowy międzynarodowej;
brały udział w przygotowaniu lub prezentacji stanowiska Rzeczypospolitej Polskiej na forum międzynarodowym, w szczególności w ramach prac organizacji międzynarodowej, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem;
wpływały lub starały się wywrzeć wpływ na czynności, o których mowa w pkt 1– 8.

Zgodnie z uchwaloną ustawą, ilekroć w ustawie jest mowa o:

członku kadry kierowniczej wyższego szczebla – należy przez to rozumieć członka zarządu, członka rady nadzorczej, dyrektora, pracownika, syndyka lub likwidatora spółki, który w związku z zajmowanym stanowiskiem podejmował decyzje mające istotny wpływ na sprawy majątkowe tej spółki, w tym na jej politykę finansową i operacyjną;
funkcjonariuszu publicznym – należy przez to rozumieć funkcjonariusza publicznego w rozumieniu art. 115 § 13 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny;
spółce – należy przez to rozumieć przedsiębiorstwo państwowe, spółkę realizującą misję publiczną w rozumieniu art. 2 pkt 8 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zasadach zarządzania mieniem państwowym lub spółkę, w której prawa z akcji albo udziałów należących do Skarbu Państwa w latach 2007–2022:

a) wykonywał minister kierujący działem administracji rządowej lub pełnomocnik rządu lub

b) wykonywała państwowa osoba prawna lub państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną, która była podległa ministrowi kierującemu działem administracji rządowej lub była przez niego nadzorowana, lub

c) wykonywała inna spółka, w której prawa z akcji albo udziałów należących do Skarbu Państwa wykonywali minister kierujący działem administracji rządowej, państwowa osoba prawna lub państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną, która była podległa ministrowi kierującemu działem administracji rządowej lub była przez niego nadzorowana.

Komisja ma również badać przypadki wpływów rosyjskich na działalność osób innych niż wskazane powyżej, o ile w istotny sposób oddziaływały one na bezpieczeństwo wewnętrzne lub godziły w interesy Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie:

wpływu na środki masowego przekazu;
rozpowszechniania fałszywych informacji;
działalności stowarzyszeń lub fundacji;
działalności związków zawodowych, związków lub organizacji pracodawców;
funkcjonowania infrastruktury krytycznej;
funkcjonowania partii politycznych;
organizacji systemu opieki zdrowotnej, w szczególności zwalczania chorób zakaźnych;
ochrony granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z uchwaloną ustawą, przez wpływy rosyjskie należy rozumieć każde działanie:

a) osób będących przedstawicielami władz publicznych Federacji Rosyjskiej, w szczególności osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne w rozumieniu art. 2 ust. 2 pkt 11 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,

b) osób znanych jako bliscy współpracownicy osób będących przedstawicielami władz publicznych Federacji Rosyjskiej w rozumieniu art. 2 ust. 2 pkt 12 ustawy z dnia 1 marca
2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,

c) osób powiązanych osobiście, organizacyjnie lub finansowo z osobami, o których mowa w lit. a lub b,

d) innych osób lub innych podmiotów działających na zlecenie osób, o których mowa w lit. a – c

– prowadzone metodami zarówno prawnie dozwolonymi, jak i bezprawnymi, zmierzające do wywarcia wpływu na działania spółek lub organów władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej.

Komisja będzie z urzędu prowadzić czynności sprawdzające w celu stwierdzenia czy wystąpiło prawdopodobieństwo działań na szkodę interesu Rzeczypospolitej Polskiej pod wpływem rosyjskim i w razie stwierdzenia zaistnienia uprawdopodobnienia takich działań dokona wszczęcia postępowania rozpoznawczego. W toku postępowania Komisja może przeprowadzać rozprawę. Niestawiennictwo strony postępowania bez uzasadnionej przyczyny, podobnie jak niestawiennictwo świadka lub biegłego oraz odmowa złożenia zeznań albo wydania opinii, może podlegać grzywnie do 20.000 zł, a w razie powtórnego niezastosowania się do wezwania do 50.000 zł. Ponadto w razie ponownego niezastosowania się do wezwania Komisja będzie mogła wystąpić do właściwego prokuratora okręgowego z wnioskiem o zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby wezwanej. Wezwani świadkowie mieliby odpowiadać karnie za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy, a Komisja mogłaby występować o zwalnianie ich z obowiązku zachowania tajemnicy.

W trakcie postępowania wskazane w ustawie organy – w tym organy bezpieczeństwa państwa, prokuratury, sądy, organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, organy samorządu zawodowego, zapewniają członkom Komisji dostęp do wszystkich materiałów akt postępowań przygotowawczych, sądowych, informacji z działań operacyjnych niezbędnych do wykonywania zadań Komisji. Obowiązek ten dotyczy również spółek zdefiniowanych w ustawie, w zakresie umożliwienia dostępu do materiałów i dokumentów.

Komisja będzie wydawała - zwykłą większością głosów, w głosowaniu jawnym - decyzje administracyjne, stwierdzające działanie przez osoby objęte ustawą na szkodę interesów Rzeczypospolitej pod wpływem rosyjskim. Przy wydawaniu powyższych decyzji Komisja będzie mogła zastosować - na okres do 10 lat - środki zaradcze, w postaci: cofnięcia poświadczenia bezpieczeństwa lub pozwolenia na broń (lub zakazu ich wydania) lub zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi. Ponadto wydanie decyzji administracyjnej stwierdzającej działanie na szkodę interesów Rzeczypospolitej pod wpływem rosyjskim będzie równoznaczne z niedawaniem, przez osobę wobec której decyzja została wydana, rękojmi należytego wykonywania czynności w interesie publicznym.

Niezależnie od powyższego Komisja będzie mogła wydawać decyzje stwierdzające wydanie decyzji administracyjnych pod wpływem rosyjskim na szkodę interesów Rzeczypospolitej i w tym zakresie orzekać w wydawanych decyzjach o uchyleniu (w całości albo w części z przekazaniem sprawy do ponownego rozpatrzenia), stwierdzeniu nieważności (w całości albo w części, chyba, że decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne) decyzji administracyjnych wydanych pod wpływem rosyjskim i na szkodę Rzeczypospolitej, a wskazania Komisji co do dalszego postępowania byłyby wiążące dla organu, któremu przekazano sprawę do ponownego rozpatrzenia.

Komisja ma corocznie ujmować w raporcie stwierdzone przypadki działań pod wpływem rosyjskim, informacje o wydanych decyzjach administracyjnych i orzeczonych środkach zaradczych, a także wnioski i rekomendacje w zakresie zapobiegania i zwalczania wpływów rosyjskich.

Uchwalona ustawa zmienia również inne obowiązujące akty prawne, w tym: ustawę z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji; ustawę z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych; ustawę z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych; ustawę z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych.