Skutki prawne nieodebrania zamówionej usługi lub rzeczy - opinia prawna

Stan faktyczny

Jesteśmy firmą produkcyjną. W 2002 roku została zawarta ustna umowa z klientem na wykonanie maszyny. Klient wpłacił przelewem bankowym (w tytule faktura VAT) 40% wartości transakcji. Odebrał część z zamówienia (urządzenie składa się z kilku innych tworzących całość zamówienia). Do dnia dzisiejszego jednak, pomimo wysyłanych monitów wzywających do odbioru pozostałej części i dopłaty pozostałej należności, klient nie odebrał maszyny i nie dopłacił. W żadnych dokumentach w naszej dotychczasowej korespondencji nie zostało określone czy jest to zaliczka czy zadatek. Czy istnieje jakieś wyjście z tej sytuacji, np. przejęcie wpłat na poczet strat z tego tytułu - czy należy wystawić fakturę czy nie, jak opodatkować? Czy możemy przejąć towar na własność a wpłaconą kwotę zatrzymać?

Porady prawne

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

  • ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami),

  • ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jednolity: Dz. U. 2000 r., Nr 54, poz. 654 ze zmianami) - dalej: updop,

  • ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. 2000 r., Nr 14, poz. 176 ze zmianami) - dalej: updof.

Uprawnienia firmy produkcyjnej

Zawarta przez Państwem z klientem ustna umowa rodzi pomiędzy jej stronami określony stosunek zobowiązaniowy. Z jednej strony, zobowiązani są Państwo do wykonania maszyny i przeniesienia jej własności na rzecz klienta, z drugiej klient zobowiązany jest do zapłaty ceny i odebrania maszyny od wykonawcy. Pomiędzy świadczeniami stron umowy zachodzi pewna równowaga - powoduje to, że zobowiązanie, które powstało jest zobowiązaniem wzajemnym, tzn. świadczenie jednej ze stron jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony.

W zobowiązaniu wzajemnym każda ze stron jest jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem. Państwo, jako firma produkcyjna jesteście dłużnikiem w zakresie wykonania maszyny i przeniesienia jej własności na rzecz zamawiającego.

Jesteście natomiast Państwo wierzycielem w zakresie otrzymania wynagrodzenia za wykonaną pracę. Zamawiający jest z kolei dłużnikiem z tytułu zapłaty wynagrodzenia i odebrania przedmiotu zamówienia, lecz jednocześnie wierzycielem z tytułu wykonania przedmiotu zamówienia, czyli maszyny. Rozróżnienie to jest istotne, gdyż różne są konsekwencje zwłoki dłużnika i wierzyciela w wykonaniu zobowiązania.

W analizowanym przypadku Państwo wykonali swój obowiązek wynikający z zawartej umowy, tj. wykonali przedmiot zamówienia. W zwłoce natomiast pozostaje zamawiający, gdyż po pierwsze nie zapłacił ceny za pozostałą część zamówienia, a po drugie nie odebrał tej pozostałej części. Zamawiający pozostaje więc w zwłoce w podwójnej roli - jako dłużnik (zapłata ceny) i jako wierzyciel (odebranie zamówienia).

Co do zasady, zgodnie z art. 491 § 1 kodeksu cywilnego, w razie dopuszczenia się jednej ze stron umowy wzajemnej zwłoki w wykonaniu swego zobowiązania, druga strona może według swojego wyboru - albo wyznaczyć pozostającemu w zwłoce dodatkowy termin na wykonanie zobowiązania z zastrzeżeniem że po jego bezskutecznym upływie od umowy odstąpi, albo bez wyznaczania dodatkowego terminu żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

Ponieważ jednak świadczenia obu stron w analizowanym przypadku są podzielne (tzn. mogą być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości), uprawnienie do odstąpienia przysługuje jedynie co do niewykonanej części świadczenia (art. 491 § 2 k.c.). Z uwagi jednak na zamierzony cel zawarcia umowy (którym było wykonanie całej maszyny jako funkcjonalnej całości), mogą Państwo odstąpić w całości od zawartej umowy.

Odstąpienie od umowy skutkuje obowiązkiem zwrotu świadczeń już spełnionych przez obie strony umowy. Ponadto, mogą Państwo żądać naprawy szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

W analizowanym przypadku dogodniejszym rozwiązaniem byłoby jednak nie odstępowanie od umowy, lecz żądanie od zamawiającego wykonania zobowiązani i naprawienia wynikłej ze zwłoki dla Państwa szkody. Skutkuje to tym, że nie muszą Państwo zwracać otrzymanej części wynagrodzenia (co miałoby miejsce w przypadku odstąpienia od umowy) a ponadto mogą Państwo żądać naprawy wynikłej z niewykonania umowy szkody. Ponieważ zamawiający pozostaje w zwłoce ze świadczeniem pieniężnym, oprócz żądania naprawienia szkody przysługuje Państwu ponadto żądanie uiszczenia odsetek od chwili, gdy zamawiający pozostał w zwłoce z zapłatą reszty ceny. W przypadku gdy strony umowy nie ustaliły wysokości odsetek, należą się Państwu odsetki ustawowe.

Podsumowując, mogą Państwo żądać od zamawiającego naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania a ponadto żądać odsetek za cały okres pozostawiania zamawiającego w zwłoce. Należy jednak mieć świadomość, że żądając zarówno odsetek jak i odszkodowania, ewentualna suma uzyskana z tych tytułów nie może łącznie przewyższać szkody powstałej wskutek niewykonania zobowiązania (tak m.in. orzekł Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 28 kwietnia 1958 roku, sygn. 2 CR 460/57, opubl. OSN 1959 nr 2 poz. 53 a także w orzeczeniu z dnia 23 stycznia 1991 roku, sygn. II CR 677/90, opubl. Monitor Prawniczy 1996r. nr 11 s. 429).

Na szkodę składają się zarówno rzeczywista strata (tzw. damnum emergens) jak i utracone korzyści (tzw. lucruum cessans). W analizowanym przypadku rzeczywista strata obejmuje koszty składowania i przechowywania nieodebranych części maszyn, ewentualne koszty ich konserwacji a przede wszystkim koszty wytworzenia tych części. Na utracone korzyści składa się przede wszystkim utracony przez Państwa zarobek.

Podstawą Państwa roszczeń w stosunku do zamawiającego jest art. 471 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika, jest on zobowiązany do naprawienia wynikłej stąd szkody, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W zakresie żądań odsetek, podstawą roszczenia jest art. 481 kodeksu cywilnego.

W przedstawionej sytuacji zamawiający pozostaje w zwłoce nie tylko jako dłużnik, lecz także jako wierzyciel. Nie odbiera on bowiem zaofiarowanego świadczenia, które mu przysługuje (art. 486 § 2 k.c.). Także w przypadku zwłoki wierzyciela dłużnik może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody, jednakże w analizowanym przypadku uprawnienie to zostanie skonsumowane przez żądanie odszkodowania za niewykonanie umowy przez zamawiającego (tj. niezapłacenie pozostałej części wynagrodzenia)

Skuteczność umowy ustnej

Zawarcie umowy w formie ustnej nie może powodować pewne problemy dowodowe związane z faktem jej zawarcia. Zgodnie z kodeksem cywilnym w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia umowy, (tj. w roku 2002), czynność prawna obejmująca rozporządzenie prawem, którego wartość przenosi dwa tysiące złotych, jak również czynność prawna, z której wynika zobowiązanie do świadczenia wartości przenoszącej dwa tysiące złotych, powinna być stwierdzona pismem.

Mając na uwadze, że przedmiotem zamówienia była maszyna, a jej wykonanie podzielono na części, uznać należy, że wartość umowy przewyższała kwotę 2 tysięcy złotych. W międzyczasie przepis ten stracił swą moc obowiązującą (z dniem 24 września 2003 roku). Wobec powyższego, w razie jakichkolwiek problemów dowodowych, mogą Państwo powołać się na fakt dokonanej zapłaty przez zamawiającego oraz podanie przez niego tytułu zapłaty (tj. faktury Vat). Sama umowa może być zawarta w formie ustnej. Zawarcie jej jednak w tej formie rodzi problemy dowodowe, że taką umowę zawarto.

Kwestie podatkowe

W stanie faktycznym nie wskazano, czy w zakresie podatkowym obowiązuje Państwa ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych czy tez ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych. Jeżeli zastosowanie znajduje ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, to powinni Państwo zapłacić podatek od kwoty należnej, choćby nieotrzymanej, a więc od zaległości zamawiającego (art. 14 ust. 1 updof), przy czym za datę powstania przychodu uznaje się dzień, w którym wystawili Państwo fakturę (rachunek) za wykonanie pozostałych części maszyn.

Podobna zasada dotyczy sytuacji, w której rozliczenie podatkowe dokonywane jest na podstawie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (art. 12 ust. 3 i 3a updop).


Zespół
e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika