Powinowactwo

Stan faktyczny

         Czy mój mąż jest powinowatym w stosunku do mojego syna z poprzedniego małżeństwa i czy mąż ma prawo do odmowy zeznań jako świadek w sprawie o podwyższenie alimentów. W sprawie tej powodem jest mój syn. Na świadka został powołany przez ojca mojego syna.

Podstawa prawna

Sporządzoną na Pani potrzeby opinię prawną oparliśmy na przepisach dwóch ustaw, a mianowicie:

• ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz.U.1964.9.59 z późn. zm.).
• ustawy Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz.U.1964.43.296 z późn. zm.).

Wzięliśmy pod uwagę również aktualny stan orzecznictwa polskich sądów powszechnych, a także wskazania doktryny, w zakresie istotnym dla treści tego opracowania.

Opinia prawna

            W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, które odnosi się do powinowactwa, należy przeanalizować przepisy ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Regulację tej kwestii zawiera Tytuł II ustawy, który zatytułowany został „Pokrewieństwo i powinowactwo”. Ustawa stanowi:

Art. 61⁸. § 1. Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa.

§ 2. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.

Z literalnego brzmienia przepisu wynika więc, że powinowactwo wynika z zawartego małżeństwa, a powstaje między każdym z małżonków, a krewnymi drugiego z małżonków. Trzeba w takim razie określić kto, w rozumieniu ustawowym, nie zaś potocznym, jest krewnym danej osoby:

Art. 61⁷. § 1. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej.

§ 2. Stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo.

Niewątpliwe więc matka wraz z synem podlegają pod legalną definicję krewnych. Powracając więc do rozważań na temat powinowactwa warto przywołać wypowiedź Mirosława Koska w publikacji pt. „Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r. Analiza • Wykładnia • Komentarz” (Stojanowska Wanda, Kosek Mirosław, Warszawa 2011, Wydawnictwo Pawnicze LexisNexis (wydanie I)): „Powinowactwo, zgodnie z przepisem art. 618 k.r.o., powstaje w wyniku zawarcia małżeństwa i zachodzi między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Z brzmienia omawianego przepisu wynika, że zawarcie małżeństwa jest konieczną przesłanką powstania powinowactwa. Nie zachodzi ono zatem, gdy małżeństwo zostało zawarte z naruszeniem art. 1 § 1 k.r.o. (matrimonium non existens), jak również w przypadku niezaistnienia innych koniecznych przesłanek jego powstania, związanych z określoną formą jego zawarcia (np. art. 1 § 2 k.r.o.). Nie jest natomiast „przeszkodą” w powstaniu powinowactwa zawarcie małżeństwa z naruszeniem przepisów normujących tzw. okoliczności wyłączające swobodę zawierania małżeństw (tzw. przeszkody małżeńskie). Małżeństwo zostaje wtedy zawarte, przy czym może zostać unieważnione. Do chwili jednak unieważnienia małżeństwa trwają jego skutki, także ten w postaci powinowactwa.  Zgodnie z art. 618 § 1 k.r.o. powinowactwo trwa mimo ustania małżeństwa. Ten stosunek prawny wiąże zatem określone podmioty mimo śmierci jednego z małżonków (uznania małżonka za zmarłego) oraz rozwiązania małżeństwa przez rozwód”. Podobne wnioski można wyciągnąć z pisma Ministerstwa Finansów - Departamentu Podatków Bezpośrednich i Opłat z dnia 14 października 1993 r. (PO 7-D-825-202/93): „W myśl przepisu art. 26 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkami i krewnymi drugiego małżonka i trwa ono mimo ustania małżeństwa. Z przepisu tego wynika, że źródłem powinowactwa jest stosunek rodzinny powstały w następstwie zawarcia małżeństwa, chwilą zaś powstania powinowactwa jest chwila zawarcia małżeństwa. Konsekwencje prawne powinowactwa trwają mimo ustania małżeństwa. Jedynie w przypadku unieważnienia związku małżeńskiego następuje ustanie stosunku powinowactwa ex tunc (z mocą wsteczną). W przypadku natomiast ustania małżeństwa wskutek śmierci, uznania za zmarłego lub orzeczenia rozwodu powinowactwo między jednym z małżonków i krewnymi drugiej istnieje nadal”. Mając na uwadze powyższe uwagi wskazać można, że stosunek powinowactwa nie zachodzi pomiędzy:

• jednym z małżonków a osobą, która zawarła małżeństwo z krewnym drugiego z małżonków
• jednym z małżonków a powinowatymi drugiego z małżonków
• powinowatymi jednego z małżonków a powinowatymi drugiego z nich
• krewnymi jednego z małżonków a krewnymi drugiego małżonka

Stosunek prawnorodzinny, jakim jest powinowactwo, zachodzi więc między Pani aktualnym mężem, a Pani synem z pierwszego małżeństwa.

            Należy w takim razie rozważyć ewentualną możliwość odmowy zeznań przez Pani męża w sprawie o alimenty. Kodeks postępowania cywilnego stanowi, że:

Art. 261. § 1. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód. 

§ 2. Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, wymienionych w paragrafie poprzedzającym, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi. 

Przepisy ustawy ustanawiają więc zasadę, która mówi o tym, że nikt nie może odmówić zeznań. Ich złożenie jest obowiązkiem ustawowym, na który składają się:

• osobiste stawiennictwo w sądzie w wyznaczonym terminie
• złożenie zeznań
• złożenie przyrzeczenia

Nie jest to jednak zasada obowiązująca bezwarunkowo, doznaje ona bowiem pewnych wyjątków. Mogą odmówić składania zeznań osoby, które są dla stron:

• małżonkiem
• wstępnymi (rodzice, dziadkowie)
• zstępnymi (dzieci, wnuki)
• rodzeństwem
• powinowatymi

W publikacji „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz” (Dolecki Henryk, Gromska-Szuster Irena, Jakubecki Andrzej, Klimkowicz Jan, Knoppek Krzysztof, Misiurek Grzegorz, Pogonowski Piotr, Wiśniewski Tadeusz, Zembrzuski Tadeusz, Żyznowski Tadeusz, LEX 2011) wskazano, że: „Prawo odmowy zeznań mają też powinowaci stron. Przysługuje ono wszystkim powinowatym stron w linii prostej, natomiast w linii bocznej sięga ono tylko do drugiego stopnia powinowactwa (szwagier, szwagierka strony)”. Jak wynika z wcześniej przywołanych przepisów  linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa. Dalej, podkreślić należy, że krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej natomiast krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej. Dla dalszych rozważań trzeba wziąć pod uwagę, że stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo. Zgodnie z tym, Pani aktualny małżonek będzie dla Pani syna powinowatym w linii prostej I stopnia. W takiej sytuacji – przysługuje mu prawo odmowy zeznań.

Podsumowanie

            Podsumowując należy stwierdzić, co następuje. W istniejącym stanie faktycznym Pani małżonek oraz Pani syn pozostają w prawnorodzinnym stosunku powinowactwa. Ponieważ zaś jest to powinowactwo w linii prostej – Pani mąż może odmówić składania zeznań w przedmiotowej sprawie.

Zespół
e-prawnik.pl