Rozdział I - Urlopy wypoczynkowe

Kodeks pracy

Artykuły 152-173
Art. 152

§ 1

Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, zwanego dalej ?urlopem".

§ 2

Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu.

Komentarz

Artykuł 152 stanowi podstawową normę prawa do urlopu wypoczynkowego. Określa fundamentalne cechy urlopu: coroczność, ciągłość, płatność oraz jego obligatoryjny charakter. Zakaz zrzeczenia się prawa do urlopu chroni pracownika przed naciskiem pracodawcy.

Art. 153

§ 1

Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku.

§ 2

Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.

Komentarz

Artykuł 153 określa zasady nabywania prawa do urlopu przez pracownika rozpoczynającego pierwszą pracę. Urlop naliczany jest proporcjonalnie ? za każdy przepracowany miesiąc pracownik nabywa 1/12 rocznego wymiaru. Od drugiego roku pracy prawo do pełnego urlopu przysługuje z początkiem roku kalendarzowego.

Art. 154

§ 1

Wymiar urlopu wynosi:
  1. 20 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
  2. 26 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

§ 2

Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, biorąc za podstawę wymiar urlopu określony w § 1; niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.

§ 3

Wymiar urlopu w danym roku kalendarzowym, ustalony na podstawie § 1 i 2, nie może przekroczyć wymiaru określonego w § 1.

Komentarz

Artykuł 154 określa podstawowy wymiar urlopu wypoczynkowego w zależności od stażu pracy. Pracownikom ze stażem poniżej 10 lat przysługuje 20 dni urlopu, a ze stażem co najmniej 10 lat ? 26 dni. Dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy wymiar urlopu jest proporcjonalnie niższy.

Art. 1541

§ 1

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy.

§ 2

W przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub więcej stosunkach pracy wliczeniu podlega także okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy.

Komentarz

Artykuł 1541 reguluje zasady wliczania poprzednich okresów zatrudnienia do stażu pracy warunkującego wymiar urlopu. Wszystkie okresy zatrudnienia są sumowane, niezależnie od przerw czy sposobu zakończenia poprzedniej umowy, co chroni prawa pracownika zmieniającego pracodawców.

Art. 1542

§ 1

Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu, z zastrzeżeniem § 4.

§ 2

Przy udzielaniu urlopu zgodnie z § 1, jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy.

§ 3

Przepis § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do pracownika, dla którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin.

§ 4

Udzielenie pracownikowi urlopu w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy jest dopuszczalne jedynie w przypadku, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop.

Komentarz

Artykuł 1542 precyzuje zasady udzielania urlopu w wymiarze dziennym i godzinowym. Urlop wykorzystywany jest w dni robocze pracownika, przy czym jeden dzień urlopu równa się 8 godzinom pracy. Przepis dopuszcza udzielanie urlopu w wymiarze godzinowym tylko w sytuacjach szczególnych.

Art. 155

§ 1

Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia:
  1. zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
  2. średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
  3. średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
  4. średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata,
  5. szkoły policealnej - 6 lat,
  6. szkoły wyższej - 8 lat.
Okresy nauki, o których mowa w pkt 1-6, nie podlegają sumowaniu.

§ 2

Jeżeli pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki, zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika.

Komentarz

Artykuł 155 określa zasady wliczania okresów nauki do stażu pracy wpływającego na wymiar urlopu. Okresy te zależą od rodzaju ukończonej szkoły i wynoszą od 3 do 8 lat. Okresy nauki w różnych typach szkół nie sumują się ? liczy się najwyższe wykształcenie.

Art. 1551

§ 1

W roku kalendarzowym, w którym ustaje stosunek pracy z pracownikiem uprawnionym do kolejnego urlopu, pracownikowi przysługuje urlop:
  1. u dotychczasowego pracodawcy - w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku ustania stosunku pracy, chyba że przed ustaniem tego stosunku pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze;
  2. u kolejnego pracodawcy - w wymiarze:
    1. proporcjonalnym do okresu pozostałego do końca danego roku kalendarzowego - w razie zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego,
    2. proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym - w razie zatrudnienia na czas krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego,
    z zastrzeżeniem § 2.

§ 2

Pracownikowi, który przed ustaniem stosunku pracy w ciągu roku kalendarzowego wykorzystał urlop w wymiarze wyższym niż wynikający z § 1 pkt 1, przysługuje u kolejnego pracodawcy urlop w odpowiednio niższym wymiarze; łączny wymiar urlopu w roku kalendarzowym nie może być jednak niższy niż wynikający z okresu przepracowanego w tym roku u wszystkich pracodawców.

§ 21

Przepis § 1 pkt 2 stosuje się odpowiednio do pracownika podejmującego pracę u kolejnego pracodawcy w ciągu innego roku kalendarzowego niż rok, w którym ustał jego stosunek pracy z poprzednim pracodawcą.

§ 3

Uchylony

Komentarz

Artykuł 1551 reguluje wymiar urlopu w sytuacji zmiany pracodawcy w trakcie roku kalendarzowego. Urlop jest naliczany proporcjonalnie do okresu przepracowanego u każdego pracodawcy, z mechanizmem korygującym wymiar w przypadku nadmiernego wykorzystania urlopu u poprzedniego pracodawcy.

Art. 1552

§ 1

Przepis art. 1551 § 1 pkt 2 stosuje się odpowiednio do pracownika powracającego do pracy u dotychczasowego pracodawcy w ciągu roku kalendarzowego po trwającym co najmniej 1 miesiąc okresie:
  1. urlopu bezpłatnego;
  2. urlopu wychowawczego;
  3. pełnienia zasadniczej służby wojskowej, pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, pełnienia służby w aktywnej rezerwie w dniach tej służby, odbywania ćwiczeń wojskowych w ramach pasywnej rezerwy albo pełnienia służby zastępczej;
  4. tymczasowego aresztowania;
  5. odbywania kary pozbawienia wolności;
  6. nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy.

§ 2

Jeżeli okres, o którym mowa w § 1 pkt 1 i 3-6, przypada po nabyciu przez pracownika prawa do urlopu w danym roku kalendarzowym, wymiar urlopu pracownika powracającego do pracy w ciągu tego samego roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu obniżeniu, chyba że przed rozpoczęciem tego okresu pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze.

Komentarz

Artykuł 1552 określa zasady ustalania wymiaru urlopu pracownika powracającego do pracy po okresach nieświadczenia pracy (urlopy bezpłatne, wychowawcze, służba wojskowa, aresztowanie itp.). Wymiar urlopu jest proporcjonalnie obniżany, aby odzwierciedlić faktyczny czas świadczenia pracy w danym roku.

Art. 1552a

§ 1

Przy ustalaniu wymiaru urlopu na podstawie art. 1551 i 1552 kalendarzowy miesiąc pracy odpowiada 1/12 wymiaru urlopu przysługującego pracownikowi zgodnie z art. 154 § 1 i 2.

§ 2

Niepełny kalendarzowy miesiąc pracy zaokrągla się w górę do pełnego miesiąca.

§ 3

Jeżeli ustanie stosunku pracy u dotychczasowego pracodawcy i nawiązanie takiego stosunku u kolejnego pracodawcy następuje w tym samym miesiącu kalendarzowym, zaokrąglenia do pełnego miesiąca dokonuje dotychczasowy pracodawca.

Komentarz

Artykuł 1552a precyzuje zasady obliczania proporcjonalnego wymiaru urlopu. Każdy kalendarzowy miesiąc pracy odpowiada 1/12 rocznego wymiaru urlopu. Niepełne miesiące zaokrąglane są w górę, co jest korzystne dla pracownika. W przypadku zmiany pracodawcy w tym samym miesiącu zaokrąglenia dokonuje poprzedni pracodawca.

Art. 1553

§ 1

Przy ustalaniu wymiaru urlopu na podstawie art. 1551 i 1552 niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.

§ 2

Wymiar urlopu należny pracownikowi w danym roku kalendarzowym nie może przekroczyć wymiaru wynikającego z art. 154 § 1 i 2.

Komentarz

Artykuł 1553 określa zasady zaokrąglania niepełnych dni urlopu oraz wprowadza górną granicę wymiaru urlopu w danym roku. Niepełne dni zaokrąglane są w górę, jednak łączny wymiar urlopu nie może przekroczyć podstawowego wymiaru określonego w art. 154.

Art. 156

Artykuł uchylony

Art. 157

Artykuł uchylony

Art. 158
Pracownikowi, który wykorzystał urlop za dany rok kalendarzowy, a następnie uzyskał w ciągu tego roku prawo do urlopu w wyższym wymiarze, przysługuje urlop uzupełniający.

Komentarz

Artykuł 158 reguluje prawo do urlopu uzupełniającego w sytuacji, gdy pracownik po wykorzystaniu urlopu uzyskał prawo do wyższego wymiaru (np. przez ukończenie szkoły lub osiągnięcie 10-letniego stażu pracy). Urlop uzupełniający stanowi różnicę między wykorzystanym a nowym, wyższym wymiarem.

Art. 159

Artykuł uchylony

Art. 160

Artykuł uchylony

Art. 161
Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo.

Komentarz

Artykuł 161 nakłada na pracodawcę obowiązek udzielenia urlopu w roku, w którym pracownik nabył do niego prawo. Jest to zasada generalna, od której kodeks przewiduje wyjątki (np. art. 168 dopuszcza wykorzystanie urlopu najpóźniej do 30 września roku następnego).

Art. 162
Na wniosek pracownika urlop może być podzielony na części. W takim jednak przypadku co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych.

Komentarz

Artykuł 162 umożliwia podział urlopu na części na wniosek pracownika. Wymaga jednak, aby co najmniej jedna część trwała minimum 14 kolejnych dni kalendarzowych, co zapewnia pracownikowi możliwość pełnej regeneracji sił. Pozostałe części urlopu mogą być krótsze.

Art. 163

§ 1

Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Planem urlopów nie obejmuje się części urlopu udzielanego pracownikowi zgodnie z art. 1672.

§ 11

Pracodawca nie ustala planu urlopów, jeżeli zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę; dotyczy to także pracodawcy, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa. W takich przypadkach pracodawca ustala termin urlopu po porozumieniu z pracownikiem. Przepis § 1 zdanie drugie i trzecie stosuje się odpowiednio.

§ 2

Plan urlopów podaje się do wiadomości pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy.

§ 3

Na wniosek pracownicy udziela się jej urlopu bezpośrednio po urlopie macierzyńskim; dotyczy to także pracownika - ojca wychowującego dziecko lub pracownika - innego członka najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 1751 pkt 3, który korzysta z urlopu macierzyńskiego.

Komentarz

Artykuł 163 określa zasady ustalania planu urlopów. Pracodawca ustala plan z uwzględnieniem wniosków pracowników i potrzeb organizacyjnych. Możliwe jest zrezygnowanie z planu urlopów za zgodą związków zawodowych. Przepis gwarantuje także prawo do urlopu bezpośrednio po urlopie macierzyńskim.

Art. 164

§ 1

Przesunięcie terminu urlopu może nastąpić na wniosek pracownika umotywowany ważnymi przyczynami.

§ 2

Przesunięcie terminu urlopu jest także dopuszczalne z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy.

Komentarz

Artykuł 164 reguluje przesunięcie terminu urlopu. Może ono nastąpić na wniosek pracownika (z ważnych przyczyn) lub z inicjatywy pracodawcy (gdy nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia w pracy). W obu przypadkach wymagane są obiektywne przesłanki uzasadniające przesunięcie.

Art. 165
Jeżeli pracownik nie może rozpocząć urlopu w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, a w szczególności z powodu:
  1. czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby,
  2. odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
  3. powołania na ćwiczenia wojskowe w ramach pasywnej rezerwy, stawienia się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie albo stawienia się do pełnienia służby w aktywnej rezerwie, na czas do 3 miesięcy,
  4. urlopu macierzyńskiego,
pracodawca jest obowiązany przesunąć urlop na termin późniejszy.

Komentarz

Artykuł 165 nakłada na pracodawcę obowiązek przesunięcia urlopu, gdy pracownik nie może go rozpocząć z określonych w przepisie przyczyn usprawiedliwiających nieobecność. Katalog tych przyczyn obejmuje m.in. chorobę, kwarantannę, służbę wojskową i urlop macierzyński.

Art. 166
Część urlopu niewykorzystaną z powodu:
  1. czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby,
  2. odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
  3. odbywania ćwiczeń wojskowych w ramach pasywnej rezerwy, pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie albo pełnienia służby w aktywnej rezerwie, przez czas do 3 miesięcy,
  4. urlopu macierzyńskiego
pracodawca jest obowiązany udzielić w terminie późniejszym.

Komentarz

Artykuł 166 zobowiązuje pracodawcę do udzielenia w terminie późniejszym tej części urlopu, której pracownik nie wykorzystał z powodu wystąpienia w trakcie urlopu okoliczności wymienionych w przepisie (choroba, kwarantanna, służba wojskowa, urlop macierzyński). Przepis chroni prawo pracownika do pełnego wykorzystania urlopu.

Art. 167

§ 1

Pracodawca może odwołać pracownika z urlopu tylko wówczas, gdy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu.

§ 2

Pracodawca jest obowiązany pokryć koszty poniesione przez pracownika w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu.

Komentarz

Artykuł 167 dopuszcza odwołanie pracownika z urlopu wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych ? gdy występują nieprzewidziane okoliczności wymagające obecności pracownika. Pracodawca musi zwrócić pracownikowi poniesione koszty związane z przerwaniem urlopu (np. utracone opłaty za rezerwacje).

Art. 1671
W okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownik jest obowiązany wykorzystać przysługujący mu urlop, jeżeli w tym okresie pracodawca udzieli mu urlopu. W takim przypadku wymiar udzielonego urlopu, z wyłączeniem urlopu zaległego, nie może przekraczać wymiaru wynikającego z przepisów art. 1551.

Komentarz

Artykuł 1671 reguluje wykorzystanie urlopu w okresie wypowiedzenia umowy o pracę. Pracownik ma obowiązek wykorzystać urlop udzielony mu przez pracodawcę w tym okresie, jednak wymiar tego urlopu (z wyłączeniem zaległego) jest ograniczony do proporcji wynikającej z okresu pracy w danym roku.

Art. 1672
Pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu.

Komentarz

Artykuł 1672 wprowadza instytucję tzw. urlopu na żądanie. Pracownik może zażądać maksymalnie 4 dni urlopu rocznie z możliwością zgłoszenia żądania nawet w dniu rozpoczęcia urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić takie żądanie bez możliwości odmowy.

Art. 1673
Łączny wymiar urlopu wykorzystanego przez pracownika na zasadach i w trybie określonych w art. 1672 nie może przekroczyć w roku kalendarzowym 4 dni, niezależnie od liczby pracodawców, z którymi pracownik pozostaje w danym roku w kolejnych stosunkach pracy.

Komentarz

Artykuł 1673 ustala górny limit urlopu na żądanie ? maksymalnie 4 dni w roku kalendarzowym. Limit ten dotyczy pracownika niezależnie od tego, u ilu pracodawców był zatrudniony w danym roku, co zapobiega nadużywaniu tego uprawnienia przy zmianie pracodawcy.

Art. 168
Urlopu niewykorzystanego w terminie ustalonym zgodnie z art. 163 należy pracownikowi udzielić najpóźniej do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego; nie dotyczy to części urlopu udzielanego zgodnie z art. 1672.

Komentarz

Artykuł 168 określa ostateczny termin wykorzystania urlopu niewykorzystanego w roku, w którym został nabyty ? do 30 września roku następnego. Po tym terminie urlop staje się urlopem zaległym. Przepis nie dotyczy urlopu na żądanie, który podlega odrębnym zasadom.

Art. 169

Artykuł uchylony

Art. 170

Artykuł uchylony

Art. 171

§ 1

W przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny.

§ 2

Uchylony

§ 3

Pracodawca nie ma obowiązku wypłacenia ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w § 1, w przypadku gdy strony postanowią o wykorzystaniu urlopu w czasie pozostawania pracownika w stosunku pracy na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej z tym samym pracodawcą bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.

Komentarz

Artykuł 171 reguluje ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop przy ustaniu stosunku pracy. Pracownikowi przysługuje odszkodowanie w postaci ekwiwalentu za każdy dzień niewykorzystanego urlopu. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy strony uzgodnią wykorzystanie urlopu w ramach kolejnej umowy u tego samego pracodawcy.

Art. 172
Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Zmienne składniki wynagrodzenia mogą być obliczane na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z okresu 3 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu; w przypadkach znacznego wahania wysokości wynagrodzenia okres ten może być przedłużony do 12 miesięcy.

Komentarz

Artykuł 172 określa zasady wynagrodzenia za urlop. Pracownik otrzymuje takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby pracując. Zmienne składniki wynagrodzenia (np. premie, prowizje) oblicza się na podstawie średniej z 3 miesięcy, a w przypadku znacznych wahań ? z 12 miesięcy.

Art. 1721

§ 1

Jeżeli pracodawca na podstawie odrębnych przepisów jest obowiązany objąć pracownika ubezpieczeniem gwarantującym mu otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu, pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie przewidziane w art. 172 lub ekwiwalent pieniężny, o którym mowa w art. 171.

§ 2

Jeżeli świadczenie pieniężne za czas urlopu, o którym mowa w § 1, jest niższe od wynagrodzenia przewidzianego w art. 172 lub od ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w art. 171, pracodawca jest obowiązany wypłacić pracownikowi kwotę stanowiącą różnicę między tymi należnościami.

Komentarz

Artykuł 1721 reguluje sytuację, gdy pracodawca objął pracownika specjalnym ubezpieczeniem urlopowym. W takim przypadku świadczenie z ubezpieczenia zastępuje wynagrodzenie urlopowe, chyba że jest niższe ? wtedy pracodawca dopłaca różnicę.

Art. 173
Minister Pracy i Polityki Socjalnej określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.

Komentarz

Artykuł 173 stanowi delegację ustawową dla ministra właściwego do spraw pracy do wydania rozporządzenia wykonawczego, które szczegółowo określa zasady udzielania urlopów, obliczania wynagrodzenia urlopowego i ekwiwalentu pieniężnego. Rozporządzenie to precyzuje i uzupełnia regulacje kodeksowe.

Potrzebujesz porady prawnej w sprawie urlopu wypoczynkowego?

Masz wątpliwości dotyczące wymiaru urlopu, ekwiwalentu pieniężnego, odwołania z urlopu lub innych kwestii związanych z urlopem wypoczynkowym? Skonsultuj swoją sprawę z doświadczonym prawnikiem specjalizującym się w prawie pracy.

Zapytaj prawnika o urlop