Darowizna udziałów spółki z o.o.

Pytania: Czy wobec takich zapisów umowy spółki Prezes może skutecznie podarować część swoich udziałów wnuczkowi bez powiadamiania wspólników? Jeśli tak to w jaki sposób powinien to zrobić? Czy jeśli Prezes musi powiadomić wszystkich wspólników i oni mają prawo pierwszeństwa to czy wszyscy muszą się zgodzić na taką darowiznę? Jeśli jest taka możliwość to w jaki sposób uniknąć powiadamiania spółki i wspólników?

Opinia prawna:

Opinia prawna rozstrzyga kwestię zgodności z umową zamierzonego przez Prezesa postępowania.

Opinia prawna została sporządzona na podstawie ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r., nr 94, poz. 1037) z uwzględnieniem stanowiska doktryny i orzecznictwa w omawianych kwestiach.

Z opisu sytuacji faktycznej wynika, iż Prezes spółki z o.o. będąc jednocześnie jej wspólnikiem zamierza zbyć część przysługujących mu udziałów osobie, która nie jest wspólnikiem. Zgodnie z postanowieniami umowy spółki w takiej sytuacji pozostałym wspólnikom przysługuje prawo pierwszeństwa w nabyciu udziałów. Pytanie dotyczy możliwości pominięcia lub zablokowania możliwości skorzystania przez pozostałych wspólników z pierwszeństwa w nabyciu zbywanych udziałów.

Prawo pierwszeństwa – uwaga ogólna

W pierwszej kolejności należałoby poczynić kilka uwag dotyczących charakteru pierwszeństwa wspólników w nabyciu udziałów zbywanych przez innego wspólnika. Źródłem tego prawa jest art. 182 § 1 k.s.h.¹. Ustanowienie takiego prawa na rzecz wspólników stanowi bowiem inny sposób ograniczenia zbycia udziału w rozumieniu tego przepisu². Takie uregulowanie należy odróżnić od ustawowego prawa pierwszeństwa w nabyciu nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym, o którym mowa w art. 258 § 1 k.s.h. To prawo może zostać wyłączone w umowie spółki lub w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego.

Ograniczenia zbywalności udziałów

Jak już wspomniano wyżej umowne prawo pierwszeństwa, ustanowione w § 15 umowy spółki, ma swoje źródło w art. 182 § 1 k.s.h., jako ograniczenie w możliwości zbycia udziału. Przepis ten wymienia literalnie jedynie jedną z możliwości ograniczenia w postaci zgody wyrażanej przez spółkę³. Słowa albo w inny sposób ograniczyć należy odczytywać w ten sposób, iż art. 182 § 1 k.s.h. pozostawia otwarty katalog możliwych ograniczeń⁴. Ograniczenia te nie mogą jednakże prowadzić do unicestwienia zbywalności udziałów. Nie jest dopuszczalne ani całkowite wyłączenie zbywalności udziałów, ani całkowite wyłączenie możliwości zastawienia udziału (art. 57 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.). Za nieważne, jako stanowiące obejście prawa, należy uznać również takie zapisy umowy spółki, które formalnie nie wyłączają możliwości zbycia udziału bądź zastawienia go, lecz na skutek wprowadzonych do umowy barier proceduralnych prowadzą praktycznie do niezbywalności udziałów (wyłączenia możliwości ich zastawienia), np. zapis, że zarząd spółki udziela zgody na zbycie w terminie pięciu lat od dnia zgłoszenia mu zamiaru zbycia bądź obciążenia udziału. Podobnie za niedopuszczalne należy uznać ograniczenia, które w praktyce wyłączają obrót udziałami przez ustanowienie warunków nieopłacalnych bądź niemożliwych do przyjęcia czy też takich, które czynią wspólnika „więźniem spółki”⁵.

Sposób ograniczenia zastosowany w § 15. umowy spółki poprzez uzależnienie możliwości zbycia udziałów od zgody spółki nie budzi zastrzeżeń. Za dopuszczalne należy również uznać ograniczenie w postaci przyznania prawa pierwszeństwa w nabyciu udziałów pozostałym wspólnikom spółki. Innym sposobem ograniczenia zbywalności udziałów może być ustanowienie w umowie spółki prawa pierwokupu dla dotychczasowych wspólników (art. 596 i n. k.c.) bądź inaczej opisanego prawa pierwszeństwa nabycia udziałów przeznaczonych do zbycia, przy założeniu jednak, że wspólnikowi zbywającemu udziały w wykonaniu prawa pierwszeństwa zostanie zapłacona godziwa cena⁶. Tak więc Mateusz Rodzynkiewicz uzależnia dopuszczalność takiego ograniczenia pod warunkiem, iż zbywca uzyska godziwą ceną. Nie chodzi tu o cenę w takiej wysokości jakiej żąda sprzedający a, jak należy się domyślać, o cenę zbliżoną do wartości rynkowej zbywanych udziałów. Ten sam autor podaje przykład niedopuszczalnego ograniczenia w postaci przyznania pozostałym wspólnikom prawa pierwokupu udziałów po cenie odpowiadającej ich wartości nominalnej albo nawet wartości księgowej, gdy cena zbywcza (rynkowa) tych udziałów oferowana wspólnikowi zamierzającemu zbyć udziały albo wynikająca ze stosownych wycen jest oczywiście wyższa⁷.

Regulacja umowna, zgodnie z którą wspólnicy mają sami uzgodnić cenę udziałów należy uznać za niewystarczającą. Brakuje bowiem szczegółowego określenia dalszych kroków stron umowy (gdy nabywcą jest wspólnik korzystający z prawa pierwszeństwa) w przypadku braku porozumienia co do ceny. Nie można jednakże z tego powodu uznać takiego kształtu regulacji za niedopuszczalny. W sytuacji spornej rozstrzygnięcie będzie należało bowiem do sądu.

W tym konkretnym przypadku wątpliwości dotyczące ceny nie będą miały znaczenia. Umowa darowizny bowiem jest czynnością prawna nieodpłatną. Skoro wspólnik rezygnuje z wynagrodzenia darując udziały osobie trzeciej to, naszym zdaniem, nie mógłby zażądać takiego wynagrodzenia od wspólnika korzystającego z prawa pierwszeństwa. Zbywając udziały nieodpłatnie wspólnik sam rezygnuje z ekwiwalentu pieniężnego wyrażanego przez wartość zbywczą udziału.

Również inni przedstawiciele doktryny dopuszczają możliwość ustanawiania ograniczenia w zbywaniu udziałów w takim kształcie jaki zastosowano w § 15 umowy spółki. Umowa spółki zatem może postanawiać, że udział musi być zbywany z zachowaniem pierwszeństwa pozostałych wspólników, że udział można zbywać tylko osobom o określonych umiejętnościach, mających znaczenie z punktu widzenia należytych interesów spółki (np. zawodowych)⁸.

Uwagi końcowe

Podsumowując należy uznać, iż postanowienia § 15. umowy spółki są zgodne z prawem i w pełni skuteczne a skoro tak, to muszą być respektowane. Naruszenie takich regulacji⁹ umownych spowoduje, iż zbycie udziałów będzie nieskuteczne wobec spółki. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego¹⁰ umowa zbycia udziałów zawarta bez zezwolenia spółki stanowi czynność bezskuteczną zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami¹¹.

Konkludując, należy stwierdzić, iż dokonanie zbycia udziałów z naruszeniem § 15 umowy spółki będzie bezskuteczne w stosunku do spółki. Nie istnieje prawnie dopuszczalny sposób pominięcia takiej regulacji. Aby Prezes zarządu spółki mógł dokonać darowizny udziałów na rzecz osoby trzeciej konieczne będzie wyrażenie zgody przez zarząd spółki a także nieskorzystanie z prawa pierwszeństwa przez pozostałych udziałowców. Możliwa jest również taka sytuacja, w której wprawdzie zarząd wyrazi zgodę, ale z prawa pierwszeństwa skorzystają tylko niektórzy wspólnicy. W tym przypadku udziały, które nie zostaną objęte przez udziałowców będzie można darować osobie trzeciej.

Umowa darowizny ze swej istotny ma charakter nieodpłatny. Należy uznać, iż jeżeli Prezes zarządu zamierza podarować swoje udziały to również wspólnicy korzystając z prawa pierwszeństwa mogą żądać nieodpłatnego przeniesienia prawa własności udziałów.

Z poważaniem

Zespół prawników serwisu www.e-prawnik.pl

1 Zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.

2 Warto zauważyć, iż pod pojęciem zbycia użytym w tym przepisie, należy rozumieć każdą czynność prawną, na mocy której dochodzi do przeniesienia prawa własności udziału z jednego podmiotu na inny. Nie ma w tym względzie znaczenia rodzaj czynności prawnej. Przepis ten bowiem obejmuje swoim zakresem np. umowę sprzedaży, zamiany czy darowizny udziałów.

3 W praktyce zwykle organem właściwym do wyrażenia zgody będzie zarząd spółki. Nie można jednak wykluczyć możliwości przyznania tej kompetencji innemu organowi spółki.

4 Ustawa pozostawia otwarty katalog ograniczeń zbywania udziałów, dając jeden przykładowy, tj. uzależnienie zbycia od zgody spółki tak: Tomasz Siemiątkowsi, Radosław Potrzeszcz [w:] Potrzeszcz Radosław, Siemiątkowski Tomasz, Naworski Jerzy Paweł, Strzelczyk Krzysztof Komentarz do kodeksu spółek handlowych. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością; Warszawa 2001 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis.

5 Tak: Mateusz Rodzynkiewicz w: Najnowsze wydanie: Kodeks spółek handlowych. Komentarz; Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie III) ss. 1344.

6 Ibidem.

7 Ibidem.

8 Tak: Tomasz Siemiątkowsi, Radosław Potrzeszcz [w:] Potrzeszcz Radosław, Siemiątkowski Tomasz, Naworski Jerzy Paweł, Strzelczyk Krzysztof Komentarz do kodeksu spółek handlowych. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością; Warszawa 2001 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis.

9 Poprzez naruszenia § 15. umowy należy rozumieć zbycie udziałów zarówno wobec braku zgody spółki jak i z pominięciem prawa pierwszeństwa pozostałych wspólników do nabycia udziałów.

10 Wyrok Sądu Najwyższego z 7 września 1993 r., II CRN 60/93, LexPolonica nr 298583, PPH 1994, nr 5, s. 27.

11 Naszym zdaniem stanowisko SN można również odnieść do prawa pierwszeństwa jako ograniczenia z art. 182 § 1. Za takim stanowiskiem stoi bowiem jednakowa natura, źródło i cel obu rodzajów ograniczeń.