Sprawdź jakie masz prawa w pracy za granicą

1 maja 2004 r. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Od tego dnia Polacy zatrudnieni w krajach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (czyli w Islandii, Lichtensteinie i Norwegii) objęci zostali ochroną, jaką gwarantuje koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego. Od kwietnia 2006 r. zasady koordynacji mają także zastosowanie do Polaków podejmujących aktywność zawodową w Szwajcarii.  

Przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego zawierają reguły, dzięki którym osoby podejmujące pracę równocześnie lub kolejno w kilku państwach członkowskich, unikają negatywnych następstw podlegania systemom zabezpieczenia społecznego różnych państw. Zapewniają równe traktowanie każdego obywatela Unii i dają prawo do opieki lekarskiej, świadczeń chorobowych, rodzinnych, emerytur czy rent. Wskazują, w którym kraju osoba pracująca lub prowadząca działalność za granicą podlega ubezpieczeniom społecznym. Gwarantują, że świadczenia nabyte w jednym państwie, np. emerytura będą wypłacane, także jeśli osoba uprawniona przeniesie się do innego państwa.     

Zasady

Wspólnotowa koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego jest oparta na czterech generalnych zasadach:  

1. równego traktowania - zasada ta zabezpiecza osoby przemieszczające się przed jakąkolwiek dyskryminacją bezpośrednią lub pośrednią przy stosowaniu przepisów z zakresu zabezpieczenia społecznego,    

2. jedności stosowanego ustawodawstwa - zasada ta zabezpiecza przed sytuacją, w której osoba wykonująca pracę w jednym lub kilku państwach nie jest objęta zabezpieczeniem społecznym w żadnym z nich, lub jest nim objęta w kilku państwach jednocześnie,

3. zachowania praw nabytych oraz w trakcie nabywania - zasada ta zapewnia, że świadczenia przyznane w jednym z państw UE są przekazywane osobie uprawnionej niezależnie od jej miejsca zamieszkania,  

4. sumowania okresów ubezpieczenia - zasada ta umożliwia uwzględnianie okresów ubezpieczenia, lub innych równorzędnych okresów, przebytych w kilku państwach UE przy ustalaniu prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego.  

Przepisy o wspólnotowej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego obowiązują w państwach członkowskich UE, krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandii, Lichtensteinie, Norwegii) oraz w Szwajcarii.  

Prawa

Prawa przysługujące wszystkim obywatelom UE:  

1. Prawo do emerytury lub renty

Osoba, która uzyskała w Polsce prawo do emerytury lub renty, nie traci go, kiedy wyjeżdża do innego kraju.   Emerytura i renta inwalidzka jest przyznawana i wyliczana według przepisów każdego kraju, w którym dana osoba pracowała. Natomiast renta z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej przyznawana jest na podstawie przepisów prawa tego państwa, w którym dana osoba pracowała w momencie, kiedy uległa wypadkowi lub zachorowała.  

Zgodnie z zasadą sumowania okresów ubezpieczenia, praca w każdym kraju unijnym liczy się do stażu potrzebnego do uzyskania emerytury lub renty. Jeśli ktoś za krótko pracował w Polsce, ZUS doliczy mu okresy opłacania składek na ubezpieczenie za granicą, Jeśli ktoś za krótko pracował za granicą, odpowiednik ZUS za granicą dolicza mu okresy ubezpieczenia w Polsce. W przypadku, gdy ktoś pracował w kilku krajach Unii, każde z tych państw uwzględni okresy zatrudnienia na ich terytorium i proporcjonalnie do nich wyliczy część emerytury. Sumowaniu podlegają okresy opłacania składek, zatrudnienia lub pracy na własny rachunek lub okresy nieskładkowe, które są uznawane przez kraje, w których dana osoba pracowała, a także okresy zamieszkania, jeśli są uznawane w tych krajach.    

Wniosek o przyznanie emerytury lub renty należy składać w kraju zamieszkania (w Polsce do ZUS, za granicą -  do odpowiednika ZUS). Przy załatwianiu spraw związanych z emeryturą lub rentą stosuje się formularze unijne z serii E 200.  

2. Prawo do renty rodzinnej

Osoba, która uzyskała w Polsce prawo do renty rodzinnej po zmarłym rodzicu lub małżonku, nie traci go, kiedy wyjeżdża do innego kraju Unii.   Jeśli zmarła osoba była zatrudniona lub pracowała na własny rachunek, renta rodzinna po niej zostanie naliczona zgodnie z zasadami jakie miałyby zastosowanie do samej osoby ubezpieczonej. W przypadku, jeśli zmarły był na emeryturze, renta po nim zostanie obliczona zgodnie z przepisami kraju, z którego zmarły ją otrzymywał. Jeśli pracował w kilku krajach - zgodnie z przepisami obowiązującymi w każdym z nich. Przy obliczaniu renty rodzinnej zostanie uwzględniony staż pracy zmarłego we wszystkich krajach, w których pracował.  

W sytuacji, kiedy renta rodzinna jest wypłacana przez instytucję innego państwa, w którym jest to świadczenie rodzinne, a nie ubezpieczeniowe, a jej wysokość jest niższa od wysokości polskiej renty rodzinnej, ZUS jest zobowiązany do wypłacania dodatku stanowiącego różnicę w wysokości renty.  

Warto pamiętać, że o rentę rodzinną należy wystąpić samemu, składając wniosek w ZUS (w Polsce) albo w odpowiedniej instytucji w tym kraju, gdzie zmarły był ubezpieczony. Przy rozpatrywaniu wniosku o rentę stosuje się unijny formularz E 203 „Rozpatrzenie wniosku o rentę rodzinną".  

3. Prawo do zasiłku pogrzebowego

W krajach UE zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która poniosła koszty pogrzebu zmarłego. Jest wypłacany tylko przez jedno państwo - to, w którym zmarła osoba była ubezpieczona, niezależnie od tego, na terenie którego kraju ktoś zmarł.  

Wniosek o przyznanie zasiłku pogrzebowego należy złożyć w ZUS lub KRUS albo w ich odpowiedniku w kraju, gdzie była ubezpieczona i zmarła ta osoba. W przypadku występowania do instytucji zagranicznych można także skorzystać z pośrednictwa ZUS, który skontaktuje się w sprawie zasiłku ze swoim odpowiednikiem za granicą.  

W przypadku występowania o zasiłek pogrzebowy stosowany jest formularz unijny E 124 „Wniosek o zasiłek pogrzebowy".  

4. Prawo do świadczeń w razie choroby lub macierzyństwa

W ramach tego rodzaju świadczeń w Polsce przysługują pracownikom:

• wynagrodzenie na czas choroby, które wypłaca pracodawca,

• zasiłek chorobowy,

• świadczenie rehabilitacyjne,

• zasiłek wyrównawczy,

• zasiłek macierzyński,

• zasiłek opiekuńczy.

Osobom podlegającym ubezpieczeniom KRUS przysługuje w naszym kraju:

• zasiłek chorobowy,

• zasiłek macierzyński.

Należy pamiętać, że w Polsce jednym z niezbędnych warunków uzyskania prawa do tych świadczeń jest określony przepisami okres ubezpieczenia, czyli opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.  

Świadczenia z tytułu choroby lub macierzyństwa przyznaje i wypłaca kraj, w którym dana osoba jest ubezpieczona. Zgodnie z przepisami wspólnotowymi świadczenia te będą wypłacane nawet w przypadku, jeśli ktoś mieszka na stałe lub przebywa w innym państwie niż to, w którym jest ubezpieczony i z którego pobiera świadczenia.  

Jeśli zatem osoba występująca o świadczenia z tytułu choroby lub macierzyństwa:

• mieszka i pracuje w Polsce, ale wyjeżdża na leczenie do innego kraju - otrzyma świadczenia z Polski,

• mieszka na stałe w innym kraju niż ten, w którym pracuje - zasiłek wypłaci kraj, gdzie pracuje,

• mieszka i pracuje w jednym kraju, a oprócz tego pracuje jeszcze w innym - otrzyma świadczenie z kraju, w którym mieszka i pracuje

W przypadku świadczeń z tytułu choroby lub macierzyństwa również obowiązuje prawo sumowania, co umożliwia przyznanie świadczenia w sytuacji, kiedy w danym państwie masz za krótki staż lub mieszkasz krócej, niż tego wymagają przepisy, ale masz odpowiedni staż nabyty w innych krajach.   Także w tym przypadku obowiązuje zasada niekumulowania świadczeń, co oznacza, że świadczenie jest wypłacane tylko przez jeden kraj i nie można otrzymać kilku takich samych świadczeń za ten sam okres ubezpieczenia.