Zakaz zastępowania umowy o pracę umową cywilnoprawną
Jak kodeks pracy charakteryzuje stosunek pracy?
W art. 22 Kodeksu pracy w § 1 stwierdzono, że przez nawiÄ…zanie stosunku pracy pracownik zobowiÄ…zuje siÄ™ do wykonywania pracy okreÅ›lonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcÄ™, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Do wymienionego artykuÅ‚u 22 dodany jest także § 1[2], który stanowi, że nie jest dopuszczalne zastÄ…pienie umowy o pracÄ™ umowÄ… cywilnoprawnÄ… przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, okreÅ›lonych w cytowanym wczeÅ›niej § 1. Oznacza to, że pracodawca nie może zatrudnić pracownika na podstawie umowy cywilnoprawnej (zlecenia, umowÄ… o dzieÅ‚o), jeżeli treść takiej umowy bÄ™dzie zbieżna z warunkami wykonywania pracy okreÅ›lonymi w kodeksie pracy. Ustawodawca poprzez wprowadzenie tego przepisu podkreÅ›liÅ‚ jedynie wagÄ™ już istniejÄ…cego przepisu art. 22 § 1[1], który stanowi, że zatrudnienie w warunkach okreÅ›lonych jako nawiÄ…zanie stosunku pracy jest zatrudnieniem na podstawie tegoż wÅ‚aÅ›nie stosunku pracy, bez wzglÄ™du na nazwÄ™ zawartej przez strony umowy.
Niezależnie od tego, jak będzie się więc nazywać umowa, to nie nazwa (umowa o dzieło, umowa zlecenia, umowa o pracę) decyduje o rodzaju stosunku prawnego lecz jego treść. Warto więc zwrócić uwagę, czy zwierając umowę cywilnoprawną (dzieło, zlecenie) nie nawiązujemy rzeczywiście stosunku pracy, który wiąże się z szerszymi zobowiązaniami pracodawcy wobec zatrudnionego i urzędów.
Oczywiście zatrudnienie i wykonywanie pracy nie musi mieć charakteru pracowniczego. Praca może więc być wykonywana także na podstawie umowy cywilnoprawnej - ważne aby nie dopuszczać do zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi. Zatrudnienie na umowę o pracę wiąże się bowiem z obowiązkiem ubezpieczenia pracownika. Inaczej uregulowana jest także odpowiedzialność za wykonaną pracę (usługę, dzieło), odmienne regulacje obowiązują także w przypadku odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu pracy. W przypadku umowy pracowniczej odpowiedzialność wobec osoby trzeciej spoczywa głównie na pracodawcy (pracownik odpowiada względem pracodawcy).
Jakie kaluzule w umowie wskazujÄ… na jej cywilnoprawny charakter?
Istnieją pewne zapisy, które determinują cywilnoprawny charakter umowy. Jeśli w umowie znajdzie się zapis o tym, że usługa może zostać wykonana zastępczo przez inną osobą, czy też podkreślone zostanie, że usługa wykonywana jest samodzielnie, bez nadzoru (nie będzie wykonywana w określonych godzinach, w określonym miejscu itp.) - wówczas można domniemywać, że mamy do czynienia z umową o świadczenie usług a nie umową o pracę.
Oczywiście pewne zapisy charakterystyczne dla umowy o pracę będą mogły stanowić treść umowy cywilnoprawnej - podporządkowanie czy wymóg osobistego świadczenia, w przypadku umowy o dzieło czy zlecenia. W takiej sytuacji uznanie danej umowy za umowę o pracę/umowę cywilnoprawną będzie ropatrywane z punktu widzenia innych cech charakteryzujących poszczególne umowy.
- W wyroku SN z 18 czerwca 1998 r. (I PKN 191/98), stwierdzono, że jeśli umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o jej typie (rodzaju) decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w nazwie umowy. Przy kwalifikacji prawnej umowy należy uwzględniać okoliczności istniejące w chwili jej zawierania.
Z orzecznictwa sÄ…dowego
Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w sprawach budzących wątpliwości, jak rozróżnić umowę o pracę od umowy cywilnoprawnej. Poniżej, najważniejsze orzeczenia SN w poruszanej materii.
- Według wyroku SN z 2 grudnia 1975 r. ( I PRN 42/75), zakwalifikowaniu umowy o świadczenie usług jako umowy o pracę nie stoją na przeszkodzie ani nazwa umowy określająca ją jako umowę cywilnoprawną, ani też postanowienia umowy, wskazujące na charakter stosunku cywilnoprawnego. O takim zakwalifikowaniu decyduje jedynie sposób wykonywania umowy, a w szczególności realizowanie przez strony - nawet wbrew postanowieniom zawartej umowy - tych cech, które charakteryzują umowę o pracę i odróżniają tę umowę od innych umów o świadczenie usług. Niezbędnym warunkiem do zakwalifikowania umowy o świadczenie usług jako umowy o pracę jest ustalenie, że cechy istotne dla umowy o pracę mają charakter przeważający. Do tych cech należy przede wszystkim podporządkowanie pracownika, wymóg osobistego świadczenia pracy oraz obciążanie podmiotu zatrudniającego ryzykiem prowadzenia zakładu pracy.
- Zgodnie z wyrokiem SN z 2 września 1998 r., (I PKN 293/98), jeżeli w stosunku prawnym nie przeważają cechy stosunku pracy, to o jego charakterze przesądza nazwa i sposób realizacji zobowiązania.
- W wyroku z dnia 16 grudnia 1998 r., (II UKN 392/98), Sąd Najwyższy wskazał, że zatrudnianie na podstawie umów o dzieło pracowników poza podstawowym czasem pracy przy pracach tego samego rodzaju, co objęte stosunkami pracy, stanowi obejście przepisów dotyczących podlegania systemowi pracowniczych ubezpieczeń społecznych.
- Wyrok z dnia 7 wrzeÅ›nia 1999 r. ( I PKN 277/99): podporzÄ…dkowanie pracownika (art. 22 § 1 k.p.) może polegać na okreÅ›leniu przez pracodawcÄ™ czasu pracy i wyznaczeniu zadaÅ„, natomiast co do sposobu ich realizacji pracownik ma pewien zakres swobody, zwÅ‚aszcza gdy wykonuje zawód twórczy.
- W wyroku SN z 15 października 1999 r. (I PKN 307/99) SN stwierdził, że przy ocenie charakteru stosunku prawnego łączącego strony (umowa o pracę, umowa zlecenia) należy uwzględniać specyfikę funkcjonowania podmiotu zatrudniającego. Umowa zlecenia z reguły określa rodzaj wykonywanych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecającego i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynności zlecanych na bieżąco.
- Według orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2000 r. (I PKN 133/00), określenie godzinowej stawki wynagrodzenia nie przesądza o tym, że strony łączyła umowa o pracę.
- Z wyroku z 14 lutego 2002 r. (I PKN 876/00) wynika, że w razie wykonywania na rzecz pracodawcy kilku rodzajów pracy podporządkowanej należy domniemywać, że strony łączy jeden stosunek pracy.
- W orzeczeniu z 23 lutego 2005 r. (III UK 200/04) Sąd Najwyższy wskazał, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do zbadania ważności umowy o pracę w celu stwierdzenia objęcia ubezpieczeniem społecznym pracowników.
- Z orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005 r. (I UK 68/05) wynika, że wykonywanie takich samych czynności może występować w ramach umowy o pracę i umowy cywilnoprawnej. Cechą umowy o pracę nie jest pozostawanie w dyspozycji pracodawcy, bo to może występować też w umowach cywilnoprawnych, lecz wykonywanie pracy pod kierownictwem pracodawcy (pracy podporządkowanej). Ta cecha ma charakter konstrukcyjny dla istnienia stosunku pracy.
- W postanowieniu z 11 października 2007 r. (III UK 70/07), SN wskazał, że rodzaj i zakres podporządkowania pracownika w stosunku pracy może być różny w zależności od pełnionej funkcji (stanowiska). W przypadku osób zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych i zarządczych pracodawca ma prawo oczekiwać ich aktywności w zakresie sposobu pełnienia pracy, co jednak nie zmienia tego, że pracują one w warunkach podporządkowania w rozumieniu art. 22 k.p., gdyż są związane regułami organizacji i funkcjonowania zakładu pracy.
- Z orzeczenia SN z 10 marca 2010 r., (II UK 363/09) wynika, że zawodowy kontrakt na profesjonalne uprawianie piłki nożnej jest nienazwaną umową o świadczenie konkretnych usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu (art. 750 k.c.) - kwestia ta nadal jednak jest sporna w doktrynie.
Podstawa prawna:
-
Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz.U. 1998 r. Nr 21, poz. 94).
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?